T. N. Xojiyev 0 ‘zMUo'qituvchisi

6-mavzu.  SAYLOV HUQUQI ERKINLIGI -  FUQAROLIK 
JAMIYATINING SHARTI
Reja:
1.  Saylov tushunchasi,  mohiyati va tiplari.
2.  Saylovlaming demokratik prinsiplari.
3.  O'zbekistonda  demokratik  saylovlar  tizimining  qaror  topishi  va 
rivojlanishi.
Tayanch so ‘zlar: saylov tushunchasi, erkin saylovlar, saylov huquqi, 
saylov  prinsiplari,teng  saylov  huquqi,  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  saylash  huquqi; 
yashirin  ovoz berish  huquqi,  majoritar saylovlar,  proporsional  saylovlar, 
saylov oldi tashviqoti, saylov komissiyalari, ovoz berish.
1. Saylov tushunchasi, mohiyati va tiplari
Jamiyat  a’zolari  tomonidan  davlat  hokimiyatini  shakllantirish 
maqsadlarida o ‘tkaziladigan saylovlar faqat demokratiyaning belgisi yoki 
ko'rinishi  bo'lmasdan,  shu  bilan  birga,  uning  zaruriy  yashash  sharti 
hamdir.  BMT  Bosh  Assambleyasining  1948-yil  10-dekabrida  qabul 
qilingan  “Inson  huquqlarining  umumjahon  Deklaratsiyasi”ning  21- 
moddasida  demokratik  prinsiplar  asosidagi  saylovlaming  inson  huquqi 
sifatidagi  o ‘mi  quyidagicha  ta’riflanad':  “Har  bir  inson  bevosita  yoki 
erkin  saylangan  vakillari  orqali  o‘z  mamlakati  boshqaruv  ishida 
qatnashish  huquqiga egadir.  Xalq  irodasi  hukumat  hokimiyatining  asosi 
bo‘lishi kerak;  bu  iroda yashirin ovoz berish yoki  ovoz berish  erkinligini 
ta’minlovchi  boshqa  shunga  teng  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  umumiy  va 
teng saylov huquqi asosida ifodalanishi lozim”.
BMT  va  boshqa  xalqaro  tashkilotlar  tomonidan  qabul  qilingan 
xalqaro  saylov  standartlari  bir  qator  xalqaro  hujjatlarda  o‘z  ifodasini 
topdi. Ular asosan quyidagilardan iboratdir:
1.  Inson  huquqlari  umumjahon  deklaratsiyasi  (BMT  Bosh 
Assambleyasi tomonidan  1948-yil  10-dekabrda qabul qilingan);
2.  1950-yildagi  Inson  huquqlari  va  asosiy  erkinliklarini  himoya 
qilish  to‘g‘risidagi  Yevropa  konvensiyasi  (unga  1-bayonnoma  ilova 
qilinadi);
3.  Fuqarolik  va  siyosiy  huquqlar  to‘g‘risidagi  xalqaro  pakt  (BMT, 
1966-yil  16-dekabr).
4.  Yevropada  Xavfsizlik  va  Hamkorlik  Tashkilotining  (YXHT)
129

---

insoniylik mezonlari  bo‘yicha konferensiyasi  Kopengagen  Kengashining 
hujjati (Kopengagen,  1990-yil 29-iyun).
5. 
1994-yilda  qabul  qilingan  “Erkin  va  adolatli  saylovlar  mezonlari 
to‘g‘risida”gi Parij deklaratsiyasi.
BMT tomonidan saylov standartlariga yangi xalqaro m e’yoriy norma 
2005-yil 27-oktabrda kiritildi.  U  BMTning “Saylovlami  xalqaro kuzatish 
prinsiplari  Deklaratsiyasi”  deyiladi.  MazKur  Deklaratsiyada  haqiy 
demokratik  saylovlar  -   bu  mamlakat  aholisining  suveren  huquqlarining 
ifodasi,  hukumat  vakolatlari  va  qonuniyligining  asosi  bo'lmish  erkin 
xohish-irodasining  bildirilishi  degan  qoida bilan  mustahkamlab  qo'yildi. 
YXHTning  saylov  prinsiplari  eng  muhim  yettita:  universallik,  tenglik,