T. N. Xojiyev 0 ‘zMUo'qituvchisi

Sektor
I sektor
II sektor
III sektor
Daraja
Faoliyatga oid
Davlat
Iqtisodiyot, 
xususiy biznes
NNT lar 
faoliyati
Fuqarolik
jamiyati
Siyosiy
uyushmalar
(partiyalar,
harakatlar)
Iqtisodiy
uyushmalar
(kasaba
uyushmalari,
biznes-uyushmalar)
Uchinchi
sektor
uyushmalari
(NNT)
Nofuqarolik
jamiyati
Yashirin guruhlar
Uyushgan
jinoyatchilik
Tajovuzkor
sektalar
3.2.-jadval.  Fuqarolik jamiyati tuzilmasining uch  sektorlik tizimi
Agar  m azkur  yondashuvga  asoslanilsa,  unda  fuqarolik jam iyatining 
strukturalariga  ixtiyoriy  notijorat  tashkilotlar  (xayriya,  huquqni  him oya 
qilish,  volontyor  va  boshq.),  ijtimoiy  qatlam lar  manfaatlariga  doir 
guruhlar  (kasaba  uyushmalari,  tadbirkorlik,  fermerlar,  ayollar,  yoshlar 
nodavlat  tashkilotlari)  yoki  biror  m aqsadga  qaratilgan  (madaniy,  sport) 
tashkilotlar,  shuningdek,  sotsial  harakatlar  (ekologik,  urushga  qarshi  va 
boshq.) tegishli ekanligi  ko‘zga yaqqol tashlanadi.
Fuqarolik  jam iyatining  rivojlanish  tajribasi  shuni  ko‘rsatdiki, 
yuqoridagi  berilgan tavsiflarga muvofiq  va mos  keladigan  b a’zi  nodavlat 
tashkilotlar  bilan  fuqarolik  jam iyati  o ‘rtasidagi  chegara,  demak  ular
68

---

doirasida  harakat  qilayotgan  tashkilotlar o ‘rtasidagi  o ‘xshashlik  yo'qolib 
ketdi.
Shundan  kelib  chiqib,  faoliyatlari  fuqarolik jam iyati  uchun  g'oyatda 
muhim  b o ‘lgan  siyosiy  partiyalar,  biznes-hamjamiyatlar,  ommaviy 
axborot vositalari,  mahalliy  o ‘zini  o‘zi  boshqarish  kabilami jamiyatdagi 
o‘m ini  tavsiflash 
maqsadida  chegaraviy  yoki 
gibrid  shaklidagi 
tushunchalar  tak lif qilindi.  Ana  shunday  chegaraviy  sohaga  “quyidagi” 
manfaatlami  ifodalovchi,  fuqarolik  jamiyati  tizimida  oraliq  joyni 
egallovchi mahalliy o'zini o ‘zi boshqarish organlari tegishlidir.
Fuqarolik  jam iyatining 
siyosatdan 
butunlay  yiroq  turadigan 
munosabatlar  va  institutlar  tizimi  sifatida  tavsiflamaslik  lozim.  Bu  kabi 
jam iyatning genezisi  va tabiati  turli  tuman  manfaatlami  davlat  siyosatini 
belgilash  jarayonida  jamiyatdagi  fuqarolar  irodasi  sifatida  ifodalashi 
uchun  iqtisodiy,  ijtimoiy-siyosiy,  m a’naviy-axloqiy,  oilaviy,  madaniy  va 
boshqa  ijtimoiy  munosabatlami  yetarli  darajada  tizimning  tarkibiy 
qismlariga  aylantira  oladi. 
Bu  tizim  doirasida  turlicha  jam oat 
tashkilotlari,  harakatlar,  siyosiy  partiyalar  (idora  etuvchi  partiyadan 
tashqarilari),  diniy tashkilotlar,  iqtisodiy uyushma ham da birlashmalar va 
nihoyat,  insonning  o ‘zi  shaxs  sifatida  o'zining  oilaviy,  kasbiy,  xizmat 
ko'rsatishga  oid  va  boshqa  turli  tuman  manfaatlari  ham da  ehtiyojlarini 
qondirish uchun harakat qiladi.
Yangi  ijtimoiy  individlar  -   teng  fuqarolik  huquqlariga  va  o'zlariga 
xos  fuqarolik  sifatlariga  ega  boMgan  fuqarolar  paydo  boMmasdan  turib 
fuqarolik  jam iyatining  yashashi  va  shakllanishiga  erishib  boMmaydi. 
Inson  qachonki  yuksak  axloqiy  fazilatlar,  demokratik  qadriyatlar  bilan 
uyg‘unlashtirishga asoslangan  ilg‘or dunyoqarash,  shaxsiy  qadr-qimmati, 
mustaqilligi 
va  individualligini  boshqa  fuqarolam ing  huquq  va 
erkinliklarini  hurmat  qilish  bilan  muvozanatda  qadrlash,  qonunlar  va 
umuminsoniy jam iyat  hayoti  qoidalariga  amal  qilish  kabilami  o ‘z  hayot 
tarziga  aylantirganidagina  fuqarolik  darajasiga  erishadi.  Fuqarolik 
jam iyatiga  xos  boMgan  yangi  avlodga  mansub  boMgan  shaxs  jam oat 
tashkilotlari va ijtimoiy institutlar bilan  boMakcha o'zaro  munosabatlarda 
boMadi.  Yetarli  darajada  rivojlangan  fuqarolik  jam iyatida  yangi 
individlar  nafaqat  jam oaga  qorishib  va  birikib  ketadi,  balki  o'zining 
shaxsiy 
individualligini 
namoyon 
qila  oladi, 
yuksak 
m a’naviy 
qarashlarga  ega  boMadi.  Bunday  holatga  erishish  faqat  odam lam ing 
ruhiyati  va  dunyoqarashi  tubdan  yangilanganida  ulaming  iqtisodiy  va 
sotsial  maqomini  yangi  jam iyatga  xos  tarzda  o ‘zgarganidagina  ro‘y 
beradi.

---