|
Antonio
Gramshi
fuqarolik
jam iyatiga
tiraniya
bilan
kurashishning muhim sohasi va mustaqil siyosiy faoliyatning o'ziga xos
rivojlanishining dastlabki nuqtasi sifatida qaradi, fuqarolik jam iyati
nazariyasini qaytadan tikladi va bu jam iyat yana rusum ga kirdi. Gramshi
o 'n g oqim ga mansub diktaturani tadqiq etganligi uchun ham uning
59
g ‘oyalari Sharqiy Yevropa, shuningdek, Lotin Amerikasidagi dissidentlar
va huquq himoyachilariga kuchli ta ’sir qildi. Chex, venger, polyak
faollari doimo fuqarolik jam iyati tushunchasiga murojaat etishi an’anaga
aylandi. Ayniqsa, 1989-yilda Germ aniyani ikkiga bo‘lib turgan Berlin
devori
qulagan
paytlarda
fuqarolik jam iyati
fuqarolik jasorati
tushunchasining sinonimi sifatida ishlatila boshlandi.
XX
asming 90-yillarida fuqarolik jam iyati jozibador formulaning
so ‘nggi
natijasiga
aylandi.
Ulkan
va
keng
miqyosli
demokratlashtirishning dunyoviy tam oyillari uning oldida o ‘zining yangi
ufqlarini ochdi. AQSH va G ‘arbiy Yevropada uning jamiyatni
yangilashning harakatlantiruvchi kuchi sifatidagi o ‘miga nisbatan
qiziqishlar kuchaydi, shuningdek, u davlat va hukum at ta’sirlari kamayib
borayotgan rivojlanayotgan m am lakatlar ichida ham keng tarqaldi.
Tarixiy taraqqiyot tajribasidan m a’lumki, insonning jam iyatda oliy
ijtimoiy qadriyat manbalari sifatida namoyon boMishiga erishish
yechim ini topish eng qiyin m uam m olardan biridir. Chunki bu kabi
an ’anaviy sharoitlarda insonni m ansabdorlar va ular apparatining irodasi
asosida faoliyat yuritishdan boshqa chorasi qolmaydi, inson davlat
mashinasining bir murvatiga aylana boshlaydi. Shaxs o ‘zining turmushini
o ‘zgartirish qobiliyatiga ega boMmasdan turib, xalqaro munosabatlarda
“inson huquqlari manbasi” deb ataladigan, o ‘z insoniy qadr-qimmatini
e ’zozlaydigan erkinlik m e’yorlaridan bahra ololmaydi.
Shuning uchun ham fuqarolik jam iyatinining xalqaro tajribalar va
milliy an’analar asosida shakllantirish inson erkinligi va huquqlarini
ta ’minlashning asosiy kafolatidir, u inson taraqqiyoti uchun eng zaruriy
omildir. Hozirgi davrda jam iyatga doir zamonaviy nazariyalarda
fuqarolik jam iyatining quyidagi asosiy tarkibiy qismlari ta’riflanadi:
- ijtimoiy ahamiyatga m olik funksiyalam ing sezilarli qismini amalga
oshiradigan jam oat birlashmalarini rivojlanganligi; “sh affo f’ hukumat va
parlam entning mavjudligi; uning “sh a ffo f’ligi jam iyat nazorati ostida va
fuqarolam ing baholashlari bilan bog‘liq ekanligi bilan ifodalanishi;
- hukum at va nodavlat tashkilotlar o'rtasida “de-yure” talablari
doirasidagi m uloqotlam ing m avjudligi, yoki boshqacha aytganda, ijroiya
hokimiyati tizilmalari faoliyati ustidan jam oatchilik nazoratini amalga
oshirish va siyosiy qarorlar qabul qilish jarayoniga ta ’sir eta olish legitim
usullam ing shakllanganligi.
Shu bilan birga, jam iyatning qonunlar asosida boshqarilishi ham
obyektiv zaruriyat hisoblanadi.
Lekin
boshqaruv tizimida ba’zi
m ansabdorlam ing byudjetni ijro etishi, turli resurslami taqsimlash va
boshqaruv faoliyatida fuqarolarga qonunlar bilan belgilanmagan turli
ruxsatnomalar berish, tadbirkorlikni nazorat qilish kabi turli byurokratik
vositalari paydo bo'ladiki, ular doim o jam iyat rivojlanishiga to'siq bo'lib
keldi. Shuningdek, bu kabi holatlar obyektiv zarurat hisoblanmaydi.
Ulam ing barchasi boshqaruv an’analaridan chiqarib tashlanishi zarur.
Umuman, fuqarolik jam iyatining yashashi va rivojlanishi uchun
davlat organlari quyidagilarga amal qilishga zarurat tug‘iladi:
- qarorlar qabul qilish va ulam ing ijrosini amalga oshirishda u yoki
bu ijtimoiy tizilmalar bilan kelishib faoliyat ko‘rsatishining shart
ekanligi
- davlat organlari vakolatlari bir qismining nodavlat notijorat
tashkilotlarga o ‘tkazish.
Shuningdek, davlat apparati funksiyalarini nodavlat tashkilotlarga
o'tkazib borish bilan boshqaruv tizimi ham demokratiyalashib boradi.
Masalan, Buyuk Britaniyada davlat organlari faqat nodavlat tashkilotlari
bajara olmaydigan yoki bajarishni istamaydigan funksiyalami bajaradi,
xolos (ya’ni qoldiq prinsipiga amal qiladi).
Rivojlangan mamlakatlar tajribasi asosida shunday xulosa chiqarish
mumkin: vertikal iyerarxiya asosida jam iyatni boshqarish manbayi
insonlardagi eng zaruriy qadriyatlam ing shakllanishini izdan chiqarib
turadi. Shuning uchun ham boshqaruvda davlat va jam iyatning rolini
muvozanatlashtirish
boshqaruvni
modem izatsiyalashning
ustuvor
yo‘nalishi hisoblanmoqda.
Ana shu sababli ham davlat boshqaruviga doir (m a’muriy)
islohotlami amalga oshirishning kafolati fuqarolik jam iyati institutlarini
shakllantirish
bilan
uzviy
ravishda
bog'liqdir.
Chunki
inson
taraqqiyotining asosiy komponentlaridan biri bu - inson taqdirini hal
etish, uning huquq va erkinliklari ta’minlanishiga doir boshqaruv
jarayonida o ‘zi bosh m anfaatdor sifatida faol ishtirok etishi taqozo
etiladi.
M a’lumki,
G ‘arb
davlatlarida
m a’muriy
islohotlar
asosiga
subsidiarlik prinsipi qo'yilgan bo‘lib, u asosan, G 'arbda rivojlangan
quyidagi diniy qadriyatni dunyoviylik asosida hal etish bilan bog‘liqdir:
“ Shaxsning o ‘z tashabbusi va kuchi bilan qiladigan narsalardan mahrum
qilish va uni qandaydir jam oatga taalluqli deyish mumkin emas. Xuddi
shuningdek, kattaroq va yuqori darajadagi hamjamiyatning kichik va
itoatkor ham jam iyat qilishi va oxiriga yetkazishi mumkin bo‘lgan ishga
da’vogarlik qilishi ham xuddi yuqoridagidek, ijtimoiy tartibot uchun
nihoyatda zararli bo'lgan nosog'lom m uhitdir”.
Do'stlaringiz bilan baham: |
