T. N. Xojiyev 0 ‘zMUo'qituvchisi

3.  Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini 
rivojlantirishning yangi davri
Hozirgi  davrda  rivojlangan  davlatlarda  “axborotlashgan  jamiyat” 
tushunchasi tez-tez tilga olinadigan  bo'lib qoldi.  Bu tushuncha jamiyatni 
to'liq  ravishda  axborot  kommunikatsiyalari  asosida  boshqarilishi  va 
“Elektron  hukumat”ning joriy etilganligini  anglatib,  ko'pincha, fuqarolik 
jamiyatining  sinonimi  sifatida  ishlatilmoqda.  Jamiyatni  axborotlashtirish
-   bu  jamiyat  a’zolarining  ishonchli  axborotdan  to‘liq  va  o 'z  vaqtida 
foydalanishlarini  ta’minlashga  qaratilgan  choralar  kompleksini  ishga 
tushirishni  anglatadi.  Jamiyatni  axborotlashtirishning  miqyosi  yangi 
axborot texnologiyalarini  o'zlashtirish va rivojlantirish  darajasiga bog‘liq 
bo‘ladi.  Hozirgi  davrda axborotlashgan jamiyat  atamasi  nafaqat  axborot 
sohasi  mutaxassislarining  o'zaro  muomalasida,  balki  siyosiy  faoliyat, 
iqtisodchi olimlaming o‘zaro munosabatlarida ham namoyon bo'lmoqda.
Axborotlashgan  jamiyatni  tavsiflovchi  mezonlar  quyidagilardan 
iborat:
-  texnologik:  ishlab  chiqarish  jarayonida,  muassasalarda,  ta’lim 
tizimida keng qo'llaniladigan axborot texnologiyalari;
-  ijtimoiy:  axborot  yashash  sifatini  o'zgarishlaming  muhim  omili 
sifatida  yuzaga  chiqadi,  axborot  ichiga  chuqur  kirib  borish  natijasida 
“axborot ongi” shakllanadi va namoyon bo'ladi;
-  iqtisodiy:  axborot  iqtisodiyotda  resurs,  xizmat,  tovar,  qo'shilgan 
qiymat  va  bandlik  kabilaming  manbai  sifatida  barcha  sohalarga  kirib 
boruvchi omil  sifatida namoyon bo'ladi;
-  siyosiy:  axborot erkinligi  siyosiy jarayonlarda turli  siyosiy  kuchlar 
va 
aholi 
ijtimoiy 
qatlamlari 
orasidagi 
munosabatlami 
yanada 
rivojlantiradi, 
fuqarolaming 
ijtimoiy-siyosiy 
jarayonlarda 
o ‘sib 
borayotgan ishtiroki bilan tavsiflanadigan omil hisoblanadi;
-  madaniy:  axborotning  madaniy  qadr-qimmatini  alohida  individ  va 
butun jam iyat rivojining manfaatlari  mushtarakligida  ifodalaydi,  axborot 
madaniy qadriyatlar va aloqalami  yanada mustahkamlaydi.
Axborotlashgan jamiyat komponentlari quyidagilardan iborat:
- axborot va kommunikatsiya texnologiyalari, Internet;
- axborot-intellektual mulk;
-  elektron  axborot  markazlari,  bazalari  va  m a’lumotlar  banki, 
videomahsulotlar, ko‘p tilli taijimonlar, yangi tasvir vositalari;
-  axborotning  umumiy  merosiy  sohalari  (ishlab  chiqarishni 
boshqarish tizimlari, biotexnologiyalar,  farmasevtik mahsulotlar va h.k.).
258

---

Bu komponentlar jamiyat iqtisodiyoti  sohasining barcha jabhalarida 
namoyon 
boMadi, 
ulaming 
ta’siri 
axborot-kommunikatsiya 
jarayonlarining o‘sib  borishiga mutanosib  ravishda  rivojlanib  bormoqda. 
Axborotlashgan  jamiyat  konsepsiyasiga  binoan  “jamiyat  rivojining 
asosiy  omili  -   ishlab  chiqarish  va  axborotdan  keng  foydalanish”  qoidasi 
qonuniyatga aylandi.  Hozirgi  davrga kelib hukumat va fuqarosi  orasidagi 
o'zaro  ta’sir  va  munosabatlar  axborot  kommunikatsiya  texnologiyalari 
vositasida amalga  oshirilishi  an’anaga aylandi.  Huquqiy  davlat “fuqaro- 
hukumat”,  “fuqarolik jamiyati-hukumat”  o'zaro  axborot  munosabatlari, 
axborot almashishdagi o‘zaro manfaatlar muvozanati va uning me’yorlari 
axborot-kommunikatsiya  vositalariga  doir  qonunlarda  mustahkamlab 
qo‘yilgan.  Hukumat  va  jamiyat,  alohida  fuqaroning  o ‘zaro  ta’sirini 
optimallashtirish uchun “elektron hukumat” tizimidan faol foydalaniladi.
“Elektron hukumat” ikki qismdan tashkil topadi:
1. Hukumat va jamiyatning o'zaro munosabatlari.
2.  Hukumatning  turli  darajalari  (markaziy,  mintaqaviy,  mahalliy) 
va  turli  tarmoqlarining  (ijro,  qonun,  sud  hokimiyatlari)  o'zaro  ichki 
aloqalari va hamkorligi.
“Elektron  hukumat”  aholiga  Intemet-texnologiyalar  vositasida  va 
yordamida  (ya’ni  АКТ  orqali)  o 'z  nuqtai  nazarlarini  ifodalash 
imkoniyatlarini  bergani  holda  ulaming  mamlakat  ijtimoiy-siyosiy 
hayotiga ta’sir ko'rsatishlari  imkoniyatlar yaratadi.  Shu bilan birga  Inter­
net  foydalanuvchilar  uchun  zamonaviy  darajada  moslashtirilgan  yangi 
xizmatlami  taqdim  etish  yo'li  bilan  davlat  boshqaruv  organlariga  muro- 
jaat qilish,  ularga ta’sir etish,  ulardan axborotlar olishga imkon beradi.
Fuqarolar 
axborot 
va 
telekommunikatsiya 
infratuzilmasini 
shakllantirish natijasida quyidagilarga erishadi:
- tashkilot va fuqarolar uchun davlat hukumat organlari bilan o'zaro 
xamkorlikning  elektron  usullariga  murojaat  qila  olish,  aholining  davlat 
boshqaruv  organlari  bilan  o'zaro  hamkorligi  yoki  muloqoti  uchun 
sarflanadigan vaqtni kamaytirish;
- davlat boshqaruv organlarining aholiga davlat xizmatlarini taqdim 
etishi  va  elektron  ko'rinishdagi  davlat  vazifalarini  bajarish  harajatlarini 
kamayishi;
-  umumdavlat  ahamiyatiga  molik  bo'lgan  turli  vazifalami  bajarish 
uchun davlat byudjeti  harajatlarini  kamaytirish;
-  aholi  bilan  hukumat 
boshqaruv  organlari  orasida  tezkor  va 
ximoyalangan  axborot  almashinuvi  uchun  yagona  texnologik  va 
ishonchli vosita.

---

Fuqarolik jamiyati  va alohida  individlaming manfaatlari  o‘z ichiga 
davlat va uning organlari  axborotlarining ochiq  bo'lishiga ehtiyoj  sezadi. 
Axborotning 
ochiqligidan 
davlatning 
o‘zi 
ham 
manfaatdordir. 
Axborotning  ochiqligi  -   bu  har  qanday  demokratik  davlatning  tavsifi 
hisoblanadi.  Davlatning  axborot  ochiqligi  qanchalik  yuqori  boMsa,  u 
shunchalik  huquqiy  davlat  belgilariga  ega  boMgan  siyosiy  institut 
hisoblanadi.  Hukumat  hujjatlari  va  axborotlariga  kirishni  ta’minlashni 
osonlashtirish  va  qulaylashtirishga  intilgan  davlat  fuqarolik  jamiyatini 
shakllanishi 
uchun 
keng  shart-sharoitlar  yaratib  beradi.  Davlat 
boshqaruvining  sifati  va  demokratik  xarakter  kasb  etishi  hukumatning 
aholini  “eshitish”  va  “tinglash”ga  tayyor  ekanligiga  to‘g‘ridan  to‘g‘ri 
bogMiqdir.
2015-yilning 
3-dekabrida 
O ‘zbekiston 
Respublikasi “Elektron 
hukumat 
to‘g‘risida”gi 
Qonunining 
qabul 
qilinishi 
axborot 
kommunikatsiyalarini  rivojlantirish  va  so‘z  erkinligini  ta’minlashda 
muhim  ahamiyat  kasb  etdi.  Qonunning  3-moddasida  “Elektron 
hukumat”ga doir asosiy tushunchalaming ta’riflari berildi: