T. N. Xojiyev 0 ‘zMUo'qituvchisi

2.  Mamlakatni modernizatsiyalash -  fuqarolik jamiyatini 
rivojlantirishning ustuvor sharti
O'zbekistonning  mustaqil  taraqqiyot  strategiyasining bosh  g'oyasi -  
bu  xalqimiz  uchun  munosib  bo'lgan  erkin,  farovon  hayotni  barpo  qilish 
va  uni  mutassil  rivojlantirib  borishdan  iboratdir.  Shu  maqsadda  2016- 
yilning  4-dekabrida  xalqimiz  tomonidan  mutlaq  ko'pchilik  ovoz  olish 
asosida  Prezidentlikka  saylangan  Shavkat  Miromonovich  Mirziyoyev 
boshlagan  yangi  islohotlar  yurtimizda  fuqarolik  jamiyatini  yanada  tez 
rivojlanishiga  imkoniyatlar  yaratdi.  Zero,  jahon  tajribalari  isbotlab 
turganidek,  aynan  fuqarolik  jamiyati  sharoitida  inson  hayotini  tashkil 
etish,  uning  haq-huquqlarini  ro'yobga  chiqarishning  eng  samarali  va 
maqbul  bo'lgan  imkoniyatlari  vujudga  keladi.  Fuqarolik  jamiyati 
jahondagi  aksariyat  ko'pchilik  xalqlaming  orzu-umidiga  aylanganligi 
bejiz emas.

---

Davlatimizning  birinchi  rahbari  aytib  o‘tganidek,  “biz  uchun 
fuqarolik jamiyati  -  ijtimoiy  makon.  Bu  makonda qonun  ustuvor bo‘lib, 
u  insonning  o‘z-o‘zini  kamol  toptirishiga  monelik  qilmaydi,  aksincha, 
yordam  beradi.  Shaxs  manfaatlari,  uning  huquq  va  erkinliklari  to‘la 
darajada  ro'yobga  chiqishida  ko‘maklashadi.  Ayni  vaqtda,  boshqa 
odamlaming huquq va erkinliklari kamsitilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Ya’ni 
erkinlik va qonunga bo‘ysunish bir vaqtning o‘zida amal qiladi, bir-birini 
to‘ldiradi  va  bir-birini  taqozo  etadi.  Boshqacha  aytganda,  davlatning 
qonunlari  inson  va  fuqaro  huquqlarini  kamsitmasligi  lozim.  Shuning 
barobarida barcha odamlar qonunlarga so‘zsiz rioya qilishlari shart”1.
Shu  o‘rinda  ta’kidlash  joizki,  taraqqiyotning  “0 ‘zbek  modeli” 
doirasida  mamlakatimizda  zamonaviy  huquqiy  davlat  va  fuqarolik 
jamiyatini  shakllantirish  uchun  zarur  boMgan  barcha  asoslar  yaratildi. 
Mazkur  model 
tarkibida  mujassam 
boMgan 
barcha  tamoyillar 
mamlakatimizda  fuqarolik  jamiyatining  siyosiy,  iqtisodiy-ijtimoiy, 
huquqiy asoslarini vujudga keltirish uchun kuchli  imkoniyatlarga egadir.
Zero,  mazkur tamoyillar va unga asoslanuvchi konseptual g'oyalarda 
fuqarolik  jamiyatining  mohiyati,  vazifalari,  shakllanish  qonuniyatlari, 
xalqimiz dunyoqarashi  va ehtiyojlaridan  kelib chiqadigan  barcha jihatlar 
o‘z  aksini  topgan.  Jumladan,  “0 ‘zbek  modeli”  fuqarolik  jamiyatining 
huquqiy  asoslari,  institutsional  zaminlari  va  eng  muhimi,  demokratik 
g‘oyalarini  amalga  oshirish  uchun  zarur  boMgan  mustahkam  asoslarni 
o'zida  mujassamlashtirgan.  Xususan,  “Kuchli  davlatdan  -   kuchli 
fuqarolik jamiyati  sari”  konsepsiyasi  ushbu  tamoyilning  asosiy  o‘zagini 
tashkil etadi.
Mamlakatimizda  fuqarolik jamiyatini  shakllantirish  jarayonlarining 
strategik  yo‘nalishlari  belgilanishida  taraqqiyotning  “0 ‘zbek  modeli” 
mohiyatidan  kelib  chiqadigan  barcha  tamoyillar  hayotda  ro‘yobga 
chiqarilmoqda.  Xususan,  bu  jarayonlarda  davlatning  bosh  islohotchilik 
rolini  alohida ko‘rsatib o‘tish  lozim.  Davlatimiz tomonidan,  awalambor, 
mamlakatimizda  fuqarolik  jamiyatini  shakllantirishning  g‘oyaviy  va 
huquqiy asoslari belgilab berildi.
Birinchi  Prezidentimiz  ta’kidlaganidek:  “Bizning  bosh  strategik 
maqsadimiz  qat’iy  va o‘zgarmas  boMib,  bozor  iqtisodiyotiga asoslangan 
erkin  demokratik  davlat  barpo  etish,  fuqarolik jamiyatining  mustahkam 
poydevorini 
shakllantirishdan 
iboratdir” 1. 
Mamlakatimiz 
siyosiy 
taraqqiyot  yoMining  o‘zagi  sifatida  demokratik  qadriyatlaming  tanlab 
olinishi  fuqarolik jamiyatini  shakllantirish  uchun  zarur  boMgan  barcha 
fundamental  asoslarni  barpo  qilish  imkoniyatlarini  ochib  berdi.  Zero,

---

demokratik  qadriyatlar o ‘z tabiatiga  binoan  fuqarolik jamiyati  asoslarini 
shakllantirishni taqozo etadi.
Shuni  ta’kidlash  joizki,  demokratik  prinsiplar  va  huquqiy  davlat 
qurish  nazariyasi  hamda  amaliyoti  fuqarolik  jamiyatining  mazmun- 
mohiyati,  shakllanish  qonuniyatlariga  uzviy  bog‘liq  boMgan  omillar 
hisoblanadi.  “O lzbek  modeli”  asosida huquqiy  davlatning  institutsional 
zaminlarini shakllantirish quyidagilardan iboratdir:
-davlat hokimiyatining uchga boMinishi prinsipiga asoslanish; 
-demokratik  konstitutsiyaning  qabul  qilinishi  va  qonun  ustuvorligi 
tamoyilini ro‘yobga chiqaruvchi mexanizmlaming yaratilishi;
-erkin demokratik saylov tizimining kafolatlanishi;
-davlat va jamiyat boshqaruvini amalga oshirishda ko‘ppartiyaviylik 
tizimining yaratilishi;
-jam oat birlashmalari va nodavlat-notijorat tashkilotlari faoliyatining 
yoMga qo‘yilishi;
-fuqarolar o‘z-o‘zini boshqarish institutlarining rivojlantirilishi; 
-fuqarolar  huquq  va  erkinliklarini,  manfaatlari  va  ehtiyojlarini 
ta’minlashning  samarali  zaminlarining  vujudga  keltirilishi,  ulaming 
fuqarolik  jamiyatini  shakllantirish  manfaatlaridan  kelib  chiqqan  holda 
Ьафо etilishi.
Ana  shu  asoslar  natijasida  mamlakatimizda  fuqarolik  jamiyatini 
shakllanishi  uchun  eng  asosiy  kuch  va  resurs-manba  boMib  xizmat 
qiladigan zamonaviy huquqiy demokratik davlat asoslari rivojlantirildi.
MaMumki, 
huquqiy  davlat 
demokratiya  tamoyillari 
asosida 
shakllantiriladi.  Ayni  vaqtda,  huquqiy  davlatni  shakllanishi  fuqarolik 
jamiyati  institutlari va uning mohiyatini tashkil qiluvchi barcha jihatlarini 
jamiyatda  qaror  topishi  uchun  yetakchi  zamin  boMib  xizmat  qiladi. 
Jumladan,  fuqarolik jamiyatini  shakllanishi  bosqichlarining  demokratik 
prinsiplar  asosida  kechishida  huquqiy  davlatning  unsurlari  hal  qiluvchi 
o ‘rin  tutadi.  Demokratlashuv  jarayonlari  fuqarolik  jamiyati  mohiyatini 
tashkil qiluvchi shaxs erkinligi,  tengligi, tinchligi,  farovonligi,  daxlsizligi 
kabi  buyuk  ne’matlami  ro‘yobga chiqarsa,  huquqiy davlat fuqarolaming 
ana  shu  ne’matlardan  kafolatli  foydalanishining  huquqiy  zaminlarini 
yaratadi.
Zero,  huquqiy  davlat o‘z  mohiyatiga  ko‘ra  huquqning  hukmronligi, 
qonunning  ustuvorligi,  qonun  oldida  barchaning  tengligini  kafolatlaydi, 
inson  huquq  va  erkinliklarining  toMiq  tan  olinishi  va  hurmat  qilinishini 
ta’minlab  beradi,  fuqarolaming yuksak  huquqiy  madaniyati,  shaxs  bilan 
davlat  o‘rtasidagi  o‘zaro  demokratik  hamkorlik  prinsiplariga  tayanadi,
172

---

huquq va tartibotning barqarorligini  kafolatlaydi.  Shu  o‘rinda davlatimiz 
birinchi rahbarining quyidagi  fikrlarini  keltirish joizdir:  “Hech  kimga sir 
emas,  faqatgina  huquqiy  davlat  sharoitida  demokratik tartibga  erishiladi 
va shunday tartib saqlanadi, demokratik institutlar va qadriyatlar hayotga 
tatbiq  etiladi,  inson huquq va erkinliklari,  eng asosiysi,  ulaming huquqiy 
va ijtimoiy himoyasi amalda ta’minlanadi”.
Mamlakatimizda  fuqarolik  jamiyati  shakllanishiga  asos  bo'luvchi 
huquqiy  davlat  asoslarini  yaratish  jarayonida  davlatimizning  bosh 
qomusi  -   Konstitutsiyamiz  ulkan  ahamiyatga  ega  bo'layotganligini 
alohida  ta’kidlab  o'tish joiz.  Konstitutsiyamiz  konsepsiyasi  va  huquqiy 
normalarida  huquqiy  davlat  va  fuqarolik jamiyatini  shakllantirish  uchun 
zarur  bo'lgan  barcha  yuridik  qoidalar  mujassamlashgandir.  Jumladan, 
Asosiy  qonunimizning  15-moddasida  ta’kidlanganidek:  “0 ‘zbekiston 
Respublikasida 
0 ‘zbekiston 
Respublikasining 
Konstitutsiyasi 
va 
qonunlarining  ustunligi  so'zsiz  tan  olinadi.  Davlat,  uning  organlari, 
mansabdor  shaxslar,  jamoat  birlashmalari,  fuqarolar  Konstitutsiya  va 
qonunlarga muvofiq ish ko'radilar”.
Mazkur  konstitutsiyaviy  normalar  hozirgi  davrda  demokratiyaning 
asosiy  mohiyati  -   xalq  hokimiyatchiligining  amalga  oshirilishi  va 
hokimiyatning  uchta  tarmoqlari  o'rtasidagi  demokratik  muvozanatni 
mustahkamlanishi  uchun manba bo'lib xizmat qilmoqda.  Shu munosabat 
bilan  mamlakatimiz  Konstitutsiyasining  konseptual jihatlari jamiyatimiz 
taraqqiyotini  tadrijiy  tarzda  kechishini  ta’minlab  bermoqda.  Bu  esa,  o‘z 
navbatida,  fuqarolik jamiyatini  rivojlantirish jarayonlari  uchun  huquqiy 
asoslar vazifasini o‘tamoqda.
Birinchi  Prezident  I.A.Karimov  ta’kidlab  o'tganidek,  “faqatgina biz 
tanlagan  bosqichma-bosqich tadrijiy rivojlanish yo‘ti  xalqimiz ko'zlagan 
ezgu  niyatlarga  erishishga,  zamonaviy  demokratik  talabalarga  javob 
beradigan  davlat,  inson  manfaatlari,  huquq  va  erkinliklari  eng  oliy 
qadriyat  bo'lgan,  qonun  ustuvorligini  ta’minlaydigan  jamiyat  barpo 
etishga  olib  kelishi  muqarrar.  Demokratik  jarayonlami  sun’iy  ravishda 
tezlashtirish,  shoshma-shosharlik,  turli  inqilobiy  to'ntarishlar  yo'li 
qanday  ayanchli  oqibatlarga  olib  kelishi  mumkinligini  bugun  hayotning 
o'zi isbotlab bermoqda”.
Mamlakatimizda 
demokratik 
islohotlami 
amalga 
oshirishda 
dastawal  fuqarolik  jamiyatining  ijtimoiy  institutsional  va  huquqiy 
zaminlarini  vujudga  keltirishga  alohida  katta  ahamiyat  qaratildi. 
Mamlakatimizda  fuqarolik  jamiyatini  shakllantirish  uchun,  dastawal 
vakillik  demokratiyasining  tayanchi  va  ustuni  bo'lgan  professional

---

parlament  shakllantirildi,  1992-yil  8-dekabrda  demokratik  mohiyat  kasb 
etgan  O'zbekistonning  yangi  va  birinchi  Konstitutsiyasi  qabul  qilindi, 
aholi  keng  qatlamlari  manfaatlarini  aks  ettirish  ehtiyojlaridan  kelib 
chiqib,  ko'ppartiyaviylik  tizimi  shakllantirildi,  demokratik  taraqqiyot 
jarayonlarining  iqtisodiy  va ijtimoiy  o'zagini  tashkil  etuvchi  erkin bozor 
munosabatlarining  huquqiy  va  institutsional  asoslari  vujudga  keltirildi. 
Natijada  jamiyatimizda  demokratik  islohotlami  amalga  oshirish  uchun 
siyosiy,  ijtimoiy,  iqtisodiy  va  huquqiy  shart-sharoitlar  bazasi  yaratildi, 
demokratik  islohotlaming  rivojlanishi  uchun  istiqbolli  imkoniyatlar 
vujudga  keltirildi.  Demokratiyaga  o‘tish  davrining  dastlabki  bosqichida 
amalga 
oshirilgan 
siyosiy, 
tashkiliy 
chora-tadbirlar 
natijasida 
mamlakatimizda demokratik jarayonlaming barqarorligi ta’minlandi.
Davlatimiz  birinchi  rahbari  mamlakatda  o ‘tish  davri  -   fuqarolik 
jamiyati  va huquqiy davlat qurish  bosqichlarini davrlashtirish masalasiga 
to‘xtalib,  quyidagi  fikmi  bildirgan  edi:  “0 ‘tish  davri  va  milliy 
davlatchilik asoslarini shakllantirish bilan bog‘liq birinchi  galdagi  islohot 
va  o‘zgarishlami  o 'z  ichiga  olgan  dastlabki  bosqich  -   1991-2000-yillar 
mamlakatimiz  va  xalqimiz  hayotida  ulkan  iz  qoldirgan  o'tish  davri  tom 
ma’noda tarixiy  ahamiyatga ega  bo'lgan  davr bo'ldi.  2001-yildan  2010- 
yilgacha  bo'lgan  muddatni  o 'z   ichiga  olgan  ikkinchi  bosqich  -  
mamlakatimizni 
faol 
demokratik 
yangilanish, 
isloh 
etish 
va 
modemizatsiya  qilish  davri  g'oyat  muhim  ahamiyat  kasb  etdi. 
O'zbekiston  iqtisodiyotini  isloh  etish,  liberallashtirish  va  modemizatsiya 
qilish,  uning  tarkibiy  tuzilishini  diversifikatsiya  qilish  bo'yicha  har 
tomonlama chuqur o'ylangan,  uzoq  istiqbolga  mo'ljallangan  siyosatning 
amalga  oshirilishi  va shu  yo'llam ing  barchasini  o'zaro  bog'laydigan  hal 
qiluvchi  asos,  o'zak-bo'g'in bo'lib xizmat qildi”.
Mamlakatimizda  hozirgi  davrda  amalga  oshirilayotgan  demokratik 
islohotlar  va  fuqarolik jamiyatini  shakllantirish jarayonlari  o'zining sifat 
jihatdan  yangi  bosqichiga  qadam  qo'ydi.  Chunki  “bugungi  kunda  biz 
yurtimizda huquqiy  demokratik  davlat,  erkin  fuqarolik jamiyati  qurishga 
qaratilgan olis va o g 'ir yo'lning faqat bir qisminigina bosib o'tdik, xolos. 
Uning  hal  qiluvchi  qismi  hali  oldinda.  Ya’ni  bu  yo'lda  o 'z  yechimini 
kutib turgan  vazifalarimiz kamaygani  yo'q,  aksincha,  zamon talabi  bilan 
ulaming  ko'lami  va  miqyosi  tobora  kengayib  bormoqda.  Albatta, 
barchamiz bu haqiqatni yaxshi tushunamiz va bu yo'lda yana qanchadan- 
qancha  kutilmagan  qiyinchiliklar,  turli  sinovlar  bo'lishi  mumkinligini 
ham o'zimizga tasaw u r qilamiz.
Bu  borada  hayotning  ana  shunday  talab  va  mezonlarini  hisobga

---

olgan  holda  ishlab  chiqilgan  va o ‘tgan  davr  mobaynida  izchil  joriy  etib 
kelinayotgan,  amalda  o‘zini  oqlagan  “0 ‘zbek  modeli”  deb  nom  olgan 
taraqqiyot  yoMimiz va “Mamlakatimizda demokratik  islohotlami  yanada 
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini  rivojlantirish  konsepsiyasi” o‘rta 
va uzoq  istiqbolda biz uchun kelajak strategiyasi bo‘lib xizmat qilmoqda, 
aniq yoMni ko‘rsatmoqda”.
Mamlakatimizda  yangi jamiyatni  Ьафо  qilishning  “0 ‘zbek  modeli” 
o ‘zining  tub  mohiyatiga  ko‘ra  yurtimizda  kuchli  fuqarolik jamiyatining 
shakllanishi uchun zarur boMgan barcha konseptual asoslarga ega boMgan 
siyosiy-huquqiy  manba  boMganligi  tufayli  uning  zaminida  amalga 
oshirilayotgan  barcha  islohotlaming  yuksak  samaralarga  erishuvi  har 
tomonlama kafolatlandi.
Mamlakatda  taraqqiyotning  “0 ‘zbek  modeli”  asosida  fuqarolik 
jamiyatini  rivojlantirish  jarayonlari  jamiyatning  barcha  jabhalarida 
izchillik  bilan  bosqichma-bosqich  ravishda  amalga  oshirilmoqda. 
Jumladan, 
istiqlol 
yillarida 
yurtimizda 
fuqarolik 
jamiyatini 
shakllantirishning  siyosiy,  huquqiy,  iqtisodiy,  ijtimoiy,  madaniy  va 
ma’naviy  asoslari  o‘zaro  bir-birlariga  mutanosib  ravishda  rivojlantirildi. 
Hozirgi davrda bu jarayonlar yangi  sifat bosqichi darajasiga ko‘tarildi.
Mamlakatimizda  fuqarolik  jamiyatini  shakllantirish  vazifalarini 
amalga oshirish jarayonida milliy taraqqiyot modeli,  xususan,  davlatning 
bosh  islohotchilik  roli  asosida  fuqarolik jamiyatiga  xos  boMgan  barcha 
xususiyatlar  shakllanib  bormoqda.  Jumladan,  fuqarolik  jamiyatining 
konstitutsiyaviy,  siyosiy,  iqtisodiy,  ma’naviy  va  boshqa  asoslarini 
rivojlantirish natijasida uning atributlari  shakllanib bormoqda.
Konstitutsiyada  huquqiy jihatdan  mustahkamlab  qo'yilgan  huquqiy 
normalar fuqarolik jamiyatining nafaqat poydevorini qaror topishi uchun, 
balki,  uning  amaliy  hayotda  rivojlanish  shart-sharoitlarini  yaratib  berdi. 
Konstitustiyamiz  o‘z  mohiyatiga  ko'ra,  fuqarolik jamiyati  qurishga doir 
barcha  qonunlaming  mohiyati  va  yo‘nalishlarini  belgilab  beruvchi 
Asosiy  qonun  sifatida  e’tirof etildi,  bu  sohada  yaratilgan  qonunchilikni 
samarali 
tarzda  hayotga  qoMlash  muhim  ahamiyat  kasb  etdi. 
Konstitutsiyamizga  asoslanib  qabul  qilingan  qonunlar  yurtimizda 
fuqarolik  jamiyati  asoslarini  yaratishning  kafolati  sifatida  namoyon 
boMdi.  Bu  o‘rinda  shuni  alohida  ta’kidlash  joizki, 
Asosiy  qonunda 
belgilangan 
huquqiy 
poydevor 
asosida  fuqarolaming  o‘z-o‘zini 
boshqarish  organlari  tizimi  va  faoliyatining  konstitutsiyaviy-huquqiy 
asoslari shakllandi.
1993-yil  2-sentabrda  qabul  qilingan  “Fuqarolaming  o‘zini  o‘zi

---

boshqarish  organlari  to‘g‘risida”gi  Qonun  mamlakatimiz  ijtimoiy 
hayotida  muhim  ahamiyat  kasb  etdi.  U  fuqarolik jamiyatining  ijtimoiy 
asoslaridan  bin  -   o‘zini  o‘zi  boshqarish  tizimini  rivojlanishi  uchun 
huquqiy  kengliklar  yaratib  berdi.  Mazkur  qonun  2013-yilda  kiritilgan 
o‘zgartish  va  qo'shimchalar  natijasida  yanada  takomillashtirildi.  Uning 
normalarida  fuqarolik  jamiyatining  muhim  asoslaridan  biri  -   fuqarolar 
o ‘z-o‘zini  boshqarish  organlari  faoliyatini  yangi  sifat  bosqichiga 
ko‘tarish uchun zarur boMgan huquqiy asoslar mujassamlashdi.
Shu  bilan  birga,  2004-yilda  qabul  qilingan  “Fuqarolar  yigMni  raisi 
(oqsoqoli)  va  uning  maslahatchilari  saylovi  to‘g‘risida”gi  Qonunga  ham
2013-yilda  yangi  o'zgartish  va  qo‘shimchalar  kiritilishi  natijasida 
fuqarolik jamiyatining tayanchi  boMgan  mahalla  fuqarolar yigMnlarining 
rahbar  organlarini  shakllantirishning  demokratik  tashkiliy-huquqiy 
asoslari  shakllandi.  Shuningdek,  taraqqiyotning  “o'zbek  modeli” 
tamoyillaridan  kelib  chiqib  fuqarolik  jamiyatining  eng  asosiy  instituti 
nodavlat  notijorat  va jamoat  tashkilotlari  faoliyatining  huquqiy  asoslar 
asosida  yanada  takomillashtirildi.  Jumladan,  1999-yilda  0 ‘zbekiston 
Respublikasining  “Nodavlat  notijorat  tashkilotlari  to‘G ‘risida”gi,  2003- 
yilda 
“Jamoat 
fondlari 
to‘G ‘risida”gi, 
2007-yilda 
“Homiylik 
to‘g‘risida”gi,  “Nodavlat  notijorat  tashkilotlari  faoliyaiining  kafolatlari 
to‘g‘risida”gi  qonunlaming  qabul  qilinishi  mamlakatimizda  fuqarolik 
jamiyati  institutlarini  demokratik prinsiplar asosida yanada rivojlanishini 
ta’minlab berdi.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik  palatasi  va 
Senati  Kengashlarining  2008-yilda  qabul  qilingan  “Nodavlat  notijorat 
tashkilotlarini,  fuqarolik  jamiyatining  boshqa  institutlarini  qoMlab- 
quwatlashni  kuchaytirish  chora-tadbirlari  to‘g‘risida”gi  qo‘shma  qarori 
mamlakatda  fuqarolik  jamiyatining  institutsional  jihatlarini  yanada 
mustahkamladi.
2000-yil  22-yanvar  kuni  ikkinchi  chaqiriq  Oliy  Majlisning  birinchi 
sessiyasida  Birinchi  Prezident  I.A.Karimov  o‘z  ma’ruzasida  quyidagi 
dasturiy  maqsadlami  ilgari  surdi:  “Bizning  bosh  strategik  maqsadimiz 
qat’iy  va  o ‘zgarmas  boMib,  bozor  iqtisodiyotiga  asoslangan  erkin 
demokratik  davlat  barpo  etish,  fuqarolik  jamiyatining  mustahkam 
poydevorini  shakllantirishdan  iborat.  Bu,  lo‘nda  qilib  aytganda, 
rivojlangan davlatlaming tajriba va taraqqiyot modellaridan  ko‘r-ko‘rona 
nusxa  ko‘chirmagan  holda,  ularga  xos  yuksak  hayot darajasi  va sifatiga 
erishish” demakdir”.
Ana  shu 
ma’ruzada  fuqarolik  jamiyati 
shakllanishi  uchun

---

mustahkam  asoslarni  yaratish  omillari  -   ustuvor  strategik  vazifalar 
qo‘yildi:
- birinchidan, siyosiy sohani erkinlashtirish;
-  ikkinchidan, 
davlat 
qurilishi 
va 
boshqaruvi 
sohasini 
erkinlashtirish;
-  uchinchidan,  iqtisodiyot sohasini erkinlashtirish;
-  to'rtinchidan, ma’naviyat sohasini erkinlashtirish;
-  beshinchidan, sud-huquq sohasini erkinlashtirish;
-  oltinchidan, 
tashqi 
siyosat 
faoliyat 
sohasi 
asoslarini 
mustahkamlash;
-  yettinchidan,  xavfsizlikni  ta’minlash  chora-tadbirlarini  takomil- 
lashtirish.
Birinchi  va  ikkinchi  chaqiriq  Oliy  Majlisning  sessiyalari  (1995— 
2004-yillar),  shuningdek,  Oliy Majlis  Qonunchilik palatasi va Senatining 
qo'shma  majlisi  sessiyasi  qarorlari  bilan  (2005-yil  28-yanvar)  huquqiy 
jihatdan maqom bilan ta’minlangan “Kuchli  davlatdan -  kuchli fuqarolik 
jamiyati  sari”  konseptual  siyosiy dastur mamlakatda fuqarolik jamiyatini 
yanada rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etdi.
2010-yilning  12-noyabrida  bo'lib  o'tgan  0 ‘zbekiston  Respublikasi 
Oliy  Majlisi  Qonunchilik  palatasi  va  Senatining  qo‘shma  majlisida 
davlatimizning 
birinchi 
rahbari 
I.A.Karimov 
tashabbusi 
bilan 
“Mamlakatimizda  demokratik  islohotlami  yanada  chuqurlashtirish  va 
fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish  konsepsiyasi”  qabul  qilindi.  Unda 
mamlakatimiz  siyosiy,  ijtimoiy  rivojining  tom  ma’nodagi  yangi  sifat 
bosqichi va bu sohadagi strategik taraqqiyot yo‘nalishlari asoslab berildi.
Mazkur Konsepsiya yurtimizda fuqarolik jamiyatini shakllantirish va 
rivojlantirishning hozirgi davrdagi dasturulamali sifatida namoyon boMdi. 
Unda  50  dan  ziyod  qonun  va  huquqiy-me’yoriy  hujjatlar  loyihalarini 
ishlab  chiqish  va  amalga  oshirish  mo'ljallangan  bo'lib,  shundan  30  dan 
ortiq  qonunlar,  o‘nlab  me’yoriy-huquqiy  hujjatlar  qabul  qilindi.  Ular 
hozirgi davrda ijtimoiy-siyosiy hayotga tatbiq etilmoqda.
Bu  Konsepsiya  asosida  mamlakatimizda  parlament  islohotlarini 
yanada  chuqurlashtirish  jarayonlari  avj  olganligi  natijasida  fuqarolik 
jamiyati  asoslarini  shakllantirishning  yangi  tadrijiy  bosqichi  boshlandi. 
Jumladan,  mamlakat  parlamentini  isloh  qilish  natijasida  zamonaviy 
vakillik  demokratiyasini  rivojlantirish  imkoniyatlari  yaratildi,  uni 
xalqchilligini  ta’minlashga  doir  Konstitutsiyaviy  asoslar  belgilandi. 
Natijada  fuqarolik  jamiyatining  asosiy  obyekti  va  muhim  o‘zagi  - 
fuqarolaming haq-huquqlari  va erkinliklarini  ta’minlashning demokratik
177

---

huquqiy asoslari shakllantirildi.
Ayniqsa, 
Konstitutsiyaning 
98-moddasiga 
kiritilgan 
muhim 
demokratik  prinsiplarga  oid  o'zgartish  va  qo‘shimchalar  kiritilishi  o‘z 
natijasini  bera  boshladi.  Asosiy  qonunimizning  bu  moddasiga  binoan 
ikkita  muhim  siyosiy-huquqiy  institut  joriy  etildi:  “0 ‘zbekiston 
Respublikasi  Bosh  vaziri  nomzodi  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy 
Majlisining  Qonunchilik  palatasiga  saylovda  eng  ko‘p  deputatlik 
o'rinlarini olgan siyosiy partiya yoki teng miqdordagi eng ko'p deputatlik 
o'rinlarini  qo'lga  kiritgan  bir  necha  siyosiy  partiya  tomonidan  taklif 
etiladi...  O'zbekiston  Respublikasi  Bosh  vaziri  va  O'zbekiston 
Respublikasi  Oliy  Majlisining  Qonunchilik  palatasi  o'rtasida  ziddiyatlar 
doimiy  tus  olgan  holda  Qonunchilik  palatasi  deputatlari  umumiy 
sonining  kamida  uchdan  bir  qismi  tomonidan  O'zbekiston  Respublikasi 
Prezidenti  nomiga  rasman  kiritilgan  taklif  bo'yicha  O'zbekiston 
Respublikasi  Oliy  Majlisi  palatalarining qo'shma  majlisi  muhokamasiga 
Bosh  vazirga  nisbatan  ishonchsizlik  votum i  bildirish  haqidagi  masala 
kiritiladi”.
Konstitutsiyaga  kiritilgan  bu  yangi  huquqiy  normalar  mohiyatiga 
ko'ra  fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish  instituti  hisoblanadi.  Chunki 
siyosiy partiya fuqarolik jamiyati  instituti hisoblanadi, deputatlar esa xalq 
vakillari  bo'lgani  uchun  ham  o'zida  asosan  jamiyat  manfaatlarini 
ifodalaydi. 
Shuning  uchun  ham  mamlakat  siyosiy  hayotida  siyosiy