T me/tuit students chanel kompyuter tarmoqlari 1 Ma'ruza

t.me/tuit_students_chanel 
маълумотларга кириш ва қайта ишлаш даражаси (хизматларга 
(серверларга) сўровлар билан мурожаат қилиб, сервердан жавобини кутишни 
ташкил этадиган жараѐнлар) – мижозлар (клиентлар), деб номланади. 
Клиент-сервер доирасидаги ўзаро муносабат синхрон ва асинхрон 
бўлиши мумкин. 
Биринчи ҳолатда клиент ўз сўрови серверда бажарилишини кутади ва 
ўз компьютерида бошқа ишлар билан шуғулланмайди;
иккинчисида – клиент серверга сўров юборади ва сервердан жавоб 
келишини кутмасдан ўзи олдин бажараѐтган ишини давом эттираверади. 
Клиент-сервер асосидаги ўзаро муносабатлар модели 
 
Мижоз-сервер архитектураси 
 

---

t.me/tuit_students_chanel 
 
Клиент - сервер архитектураси асосидаги илова мантиқан 
бўлинишининг типик схемаси 
Сервер 
бўлими
Иш станцияси 
(Мижоз)
Иш станцияси 
(Мижоз)
Алоқа 
тармоғи

---

t.me/tuit_students_chanel 
Клиент-сервер архитектурасида илова қуйидаги мантиқий сатҳларга 
бўлинади: 
Фойдаланувчи интерфейси сатҳи. Интерфейс одатда клиент 
компьютерида амалга оширилади; 
Қайта ишлаш сатҳи (илова мантиғи). Ушбу сатҳда иловада кўзда 
тутилган 
асосий 
жараѐн 
(―бизнес-мантиғи‖) 
амалга 
оширилади 
(функционаллик); 
Маълумотлар сатҳи. Маълумот қайта ишлайдиган иловаларга керакли 
маълумотларни тақдим этадиган дастурларни сақлайди.
Бу маълумот сақлаш сатҳнинг асосий хусусиятларидан бири 
ҳисобланади (persistence).
Ушбу сатҳ сервер компьютерида бажарилади.
Одатда маълумотлар сатҳи реляцион маълумотлар базаси шаклида 
тузилади. 
Бундай ѐндошув маълумотларни иловаларга боғлиқ бўлмаслигини 
ҳамда мижоз-клиент моделида қайта ишлаш сатҳини маълумотлар сат-ҳидан 
ажратилишга имкон яратади. 
Сервер – бу бошқа тармоқ объектларига уларнинг илтимосига биноан 
хизмат кўрсатадиган объектдир.
Хизмат - бу мижозларга хизмат кўрсатиш жараѐни. 
Мижозлар - бу сервер ресурсларидан фойдаланадиган ва фойдаланувчи 
учун қулай интерфейс-ларни таъминлайдиган иш станциялари. 
Фойдаланувчи интерфейси - фойдаланувчи ѐки тизим билан ўзаро 
ишлаш процедуралари. 
Тизимни учта мантиқий сатҳларига бўлинишида иловалар алоҳида 
компьютерларда тақсимланади. Бунда энг содда йўл - компьютерларни икки 
турга бўлиш: 
1) Клиент компьютерлари (ишчи станциялар) – уларга интерфейс 
вазифасини бажарадиган мижоз дастурлари ўрнатилади; 
2) сервер компьютерлари – уларда қайта ишлаш ва маълумот 
сатҳларининг вазифалари бажарилади. 
Бундай ташкил этишда тизим тақсимланган шароитда фаолият кўрсата 
олмайди, ҳамма масалалар серверда ечилади, мижоз компьютери фақат 
оддий терминал сифатида ишлатилади.
Клиент - сервер архитектурасининг вариантлари. 
Икки звеноли дастурий архитектура. Амалиѐтда тизимнинг ҳар хил 
фойдаланувчиларини бир хил маълумотларга кириш ҳолатлари кўп учрайди. 

---