T. J. B. A. K. T yo’nalishi 70-20 guruh talabasi Raximov Asilbekning "sohaning texnologik o’lch ashlari va asboblari"

Nazariy qism
Modda miqdorini o‘lchaydigan asboblar hisoblagichlar deb ataladi. Hisoblagichlar o‘zlaridan o‘tgan modda miqdorini istalgan vaqt (sutka, oy va hokazo) mobaynida o‘lchaydi. Uning miqdori hisoblagich ko‘rsatkichlari farqi bilan aniqlanadi. Modda miqdori hajm (litr, m³) yoki massa (kg, t.) birliklarida ifodalanadi. Hisoblagichlar bevosita o‘lchash asboblari bo‘lib, ularning shkalasi bo‘yicha olingan ko‘rsatkichlar qo‘shimcha hisoblashni talab qilmaydi.
Sarf o‘lchash uchun ishlatiladigan asboblar sarf o‘lchagichlar deb ataladi. Moddaning berilgan kanal kesimi orqali vaqt birligi ichida o‘tgan miqdori moddasarfi deyiladi. Sarf o‘lchaydigan asboblar oniy sarfni o‘lchaydi va texnologik rejimlar (ayniqsa uzluksiz jarayonlarda) ishining barqarorligini nazorat qilishga, texnologik jarayonning o‘tishini har bir onda avtomatik ravishda rostlashga va rejimni berilgan yo‘nalishda sozlashga imkon beradi.
Moddaning hajmiy sarfi l/s, m³/s, m³/soat, massa sarfi esa kg/s, kg/soat, t/soat va hokazolarda ifodalanadi. Asboblar hisoblagichlar (integratorlar) bilan ta’minlanishi mumkin, unda Bunday asboblar hisoblagichli sarf o‘lchagichlar deyiladi. Bunday asboblar moddasarfi va miqdorini o‘lchashga imkon beradi.
Sanoatda keng tarqalgan hisoblagichlar va sarfo‘lchagichlar ishlash prinsipi va tuzilishlariga ko‘ra bir qancha guruhlarga bo‘linadi.
Suyuqlik vagazlarning miqdorini o‘lchaydigan hisoblagichlar quyidagi asosiy guruhlarga ajratiladi:
1) hajm hisoblagichlari;
2) tezlik hisoblagichlari;
3) vazn hisoblagichlari.
Ishlab chiqarishda suyuqlik, bug‘ va gazlarning sarfini ulchaydigan asboblarning quyidagi turlaridan foydalaniladi:
1) bosim farqlari o‘zgaruvchan sarfo‘lchagichlar; 2) bosim farqlari o‘zgarmas sarfo‘lchagichlar; 3) tezlik bosimi sarfo‘lchagichlari: 4) o‘zgaruvchan sathli sarfo‘lchagichlar; 5) induksion sarfo‘lchagichlar; 6) ultratovush sarfo‘lchagichlar; 7)kalorimetrik (issiqlik) sarfo‘lchagichlar; 8) ionizatsion sarfo‘lchagichlar.