T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ ÇAĞDAŞ TÜrk lehçeleri ve edebiyatlari anabiLİm dali irak türkmen tüRKÇESİnde kalip sözler noor ghazi elaiS

ELİAS, Noor Ghazi (2022) Irak Türkmen Türkçesinde Kalıp Sözler, Yüksek Lisans Tez, Danışman: Doç. Dr. G. Selcan SAĞLIK ŞAHİN

ÖZET

Bu tezde Irak Türkmen Türkçesinde Kalıp Sözler araştırılmıştır. Söz varlığının önemli unsurlarında biri olan kalıp sözler, bir durum karşısında söylenmesi gelenek hâline gelmiş sözlerdir. Aynı zamanda bu sözler o toplumun kültürüne ışık tutmakta ve gelenek-göreneklerini yansıtmaktadırlar. Bugün Türkiye Türkçesi başta olmak üzere bu konu üzerine yapılan çalışmalarda kalıp sözler, diğer kalıplaşmış dil birimlerinden (atasözleri, deyimler, ikilemeleri, birleşikler) ayrı olarak ele alınmışlardır. Irak Türkmen Türkçesinde ise kalıp sözlerle ilgili yeterince araştırma bulunmaması, bu yapıların tam olarak tespit edilmemiş olması, kalıp sözlerin çoğunlukla atasözleri, deyimler gibi yapılarla karıştırılması ya da aynı grupta değerlendirilmesi nedeniyle, bu konunun tez konusu olarak çalışılmasına karar verilmiştir. Irak Türkmen Türkçesinde konuşma ve yazı dilindeki bu sözler, Irak Türkmenlerinin dil iletişimlerindeki ve davranışlarındaki geleneksel, ulusal ve kültürel dokuyu da göstermektedir. Bu ulusal kalıplar, ait oldukları toplumun dil ve kültürünü yansıtması açısından iletişimin önemli birer unsurudurlar.
Bu tezin birinci bölümünde, “Irak’ta Türkmen Varlığın”a değinilmiştir. İkinci bölümde “Irak Türkmen Türkçesinde Anlam Bakımından ve Kültürel Bakımdan Kalıp Sözler”, Üçüncü bölümde ise “Irak Türkmen Türkçesinde Yapı Bakımından Kalıp Sözler” ele alınmış ve incelenmiştir. Anlam bakımındaki kısımda; dualar (alkışlar), beddualar (kargışlar), yeminler (antlar) ve günlük hayatta kullanılan kalıp sözler yer almaktadırlar. Yapı bakımında ise, fiil kipleri, şahıs ekleri, cümle yapıları ve hoyrat yapısındaki kalıp sözlere yer verilmiştir. Irak Türkmenlerinde, diğer Türk boylarından farklı olarak, hoyrat biçiminde yazılıp söylenen dua-beddualar mevcuttur ve bunlar birer kalıp sözü teşkil etmektedirler. Bu çalışmada, hoyratlarda geçen kalıp sözlere de yer verilecek olması, bir başka deyişle hoyrat biçimli kalıp sözlerin de incelenecek olması ayrı bir önem arz etmektedir. Tezin sonuç kısmında elde edilen bulgular değerlendirilmeye çalışılmış, Irak Türkmen Türkçesindeki kalıp sözlerin türlerine göre sayıları belirtilmiştir.