T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

Belgilarning to’planishiga alohidalanishning ta’siri

1. 
   Ibtidoiy jamoalar rivojlanishi uzoq vaqt davomida alohida-alohida bo’lib, kam odamlardan tashkil topgan. Bu odamlar qo’shni guruhlardan geografik jihatdan ajralgan holda yashagan.
   
2. 
   Zoogeografik dalillarning guvohlik berishicha, kenja turlar orasidagi tafovut ularni qanchalik bir - birlaridan alohida mavjud ekanligiga bog’liq bo’ladi.
   
3. 
   Genetik dalillarning nazariy jihatdan ko’rsatishicha, aloxidalashgan populyatsiyalarda belgilarning tarqalishi ro’y beradi. Alohidalashgan populyatsiyada sekin - asta gomozigota formalar hosil bolishi bilan amalga oshadi. Kam sonli populyatsiyalarning alohidalanishi gomozigotagalilikka olib keladi. Chunonchi tog’li rayonlarda yashaydigan tojiklarning alohidalanishgan populyatsiyalardagi gomogametallik har xil ko’rinishda amalga oshgan. Ular qanday bir-biridan alohidalashganligi vaqtga bog’langan. Lekin eskimoslar bilan boshqa mongoloidlar orasidagi tafovutlar butunlay alohidalanish bilan bog’lash noto’g’ri bo’lar edi. Bunga ular tarixining har - xil bo’lishi ham ta’sir etgan bo’lishi mumkin. Lekin ularni tashqi muhit ta’siri bilan bir xil bo’lgan deb hisoblab bo’lmaydi. Masalan, har - xil joyda yashaydigan indeyslarning seno, vedd, taolo, panian qabilalari qadimgi sanlazonlar bilan o’zaro o’xshash ekanligi ma’lum bo’lgan. Uzoq vaqt alohidalashgan bo’lsalarda, bunga asosiy sabab bu guruhlarning birortasi yangi viloyatning o’ziga xos sharoitini egallamaganligi va o’z taqdirini eskimoslarga o’xshash qutb yoki bushmenlarga o’xshash cho’l sharoiti bilan bog’lamaganliklaridir.
   

Belgilarning tarqalishi

Ijtimoiy omil u yoki bu hududda belgilarning tarqalishida o’ziga xos ahamiyatga egadir. Omilning qandaydir guruhi geografik va tarixiy sabablariga ko’ra boshqa guruhlarga nisbatan yuksak ishlab chiqarish kuchlarinng rivojlanishida o’tsa, bu guruh soni ko’payadi, bu sohada pastki ko’rsatgichlarga ega formalarni o’zlashtirib, ular tarqalgan hududning kamayishiga sababchi bo’ladi. Bu jarayon bilan bog’liq bo’lmagan holda irqiy belgilar o’z - o’zidan avtomatik ravishda tarqala boshlaydi.

Shunday qilib irqlar yangi keng maydonlarda paydo bo’ladi va u hayvon hududlaridan farqli ravishda ijtimoiy - iqtisodiy sabablarga ko’ra kattaligi va chegarasi bilan belgilanadi. Agar bir irq boshqa irqga nisbatan katta hududga ega bo’lsa, bu farq o‘sha irqlarning o’ziga xos xossalari bilan emas, balki xo’jalik yuritish tipi ovchilik, dehqonchilik, chorvachilik bilan ma’lum darajada hududiy va geografik o’ziga xosligidan foydalanish imkoniyatlariga bog’liq bo’ladi.

Irqlarning aralashuvi

Irqlarning yangi tiplarining shakllanishida metisariya, ya’ni har xil irqlar orasidagi nikoh ularning aralashuvida nihoyatda katta rol o’ynaydi. Yevropa ekspansiyasiga qadar irqlar orasidagi nikoh Sudan, oldingi Hindiston, Hindi - xitoy, Indoneziya, Mikroneziya, O’rta Osiyo, G’arbiy Sibir Oltoy - Sayan tog’lik o’lkalarida kuchli bo’lgan.

Yevropa ekspansiyadan keyingi irqlar orasidagi nikoh AQSH va Markaziy, Janubiy Amerikada kuchli bo’lgan. Turli irqlarning nikohidan rivojlangan metislarda belgilarning oraliq holda irsiylanishi ro’y beradi. Masalan, G’arbiy Sibir xalqlari buryat, yakutlarga qaraganda mongoloid tipining belgilarini kamroq ifoda qiladilar.

Ular mangoloid va yevropid irqlari nikohidan paydo bo’ganlar. Agar u yoki bu hududdagi qazilma holdagi odamlar ikki katta irqga tegishli bo’lsa, bundan hozirgi mavjud odamlar tipi ularning o’zaro nikohlanishidan hosil bo’lgan, degan xulosaga kelish mumkin.

Irqlarning shakllanishi.

Irqlarning shakllanish tarixi deganda irqlarning bir qator cheklangan arealda shu irqqa ta’sir ko‘rsatib, uning o‘zgarishini yo'naltirib bergan har xil tabiiy va ijtimoiy shart - sharoitlarning birgalikdagi ta’siri ostida kelib chiqishi va rivojlanish yo'lini tushunshqr kerak. Yuzaga kelgan belgilar shu tufayli bir-biri bilan qo'shilib yangi komplekslarni hosil qilgan.

Antroplogik tiplarning tarqalishi alohidalanish, ko'payishi, aralashuvi, ovqatlanish usullarini o'zgartirishi, tabiiy va jinsiy tanlanish bilan birga qo'shilib, qadimgi gominidlarda irqlar rivojlanishi yoki irq genezining asosiy omili bo'lgan.

Ushbu omillar har xil tarzda bir - biriga qo'shilib hamda o'zining shiddati va ta’siri jihatidan har xil tarzda o'zgarib borib, insoniyatning tarixiy rivojlanishi davomida irqlarning shakllanishiga turlicha ta’sir ko'rsatgan. Irqlarning paydo bo'lish jarayoni tubandagi bosqichlar orqali ro’y bergan.