T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

Iqlim omiliga odamning moslashishi.

1. 
   Komfort holatni ta’minlashi
   
2. 
   O’ta charchamasdan jismoniy ish bajarishi
   

V. Har xil mutaxasislikka mansub kishilarning muvaffaqiyatlarini kam xato qilish orqali egallashi.

G. O’sish va rivojlanish uchun normal sharoit yaratish kerak.

Muhitning o’ta noqulay sharoitlari. Sharqiy Sibir Verxoyanskiyda o’rtacha past harorat yanvarda -35C⁰ Aljir Saxro - in - Salax va vohasida o’rtacha harorat iyul oyida +38C⁰ bo’ladi. Odam Shunday xilma- xil sharoitda yashasa ham gavdaning ichki harorati kam o’zgaradi. Odam tana harorati ertalab soat 4 larda ma’lum miqdorda past bo’ladi. Odam tana temperaturasi 2C⁰ atrofida kam va ko’p bo’lib tebranadi. Tropik mamalakatlarda tana harorati o’zgarishi 0,2C⁰ boradi. Gavda harorati bosh miyaning termostatik mexanizmi (gipotalamus) orqali boshqariladi va u harorat o’zgarishiga nisbatan o’ta sezgir bo’ladi.

Haroratning yuqori bo’lishiga moslanish. Atrof- muhitda haroratning yuqori bo’lishi tufayli organizmda boradigan fiziologik reaksiyalarning bir maromda amalga oshirish issiqlikning tanadan ajralishini kuchaytirish orqali amalga oshadi. U qon aylanish sistemasi orqali ter ajratish yo’li bilan ro’y beradi. Qon aylanish terini, ko’krakni qon bilan ta’minlashi hamda teri xaltalarining kengayishi, yurakning tez urishi natijasida qonning tomirlar orqali harakatini tezlashtirish bilan amalga oshiradi.

Odam terisi qanday rangda bo’lishiga qaramay ter ajratish organi sanaladi. Agar bu harorat balansini saqlay olmasa, terlash kuchayadi. Tanadan suvni yo’qotishning maksimal darajasi bir sutkada bir litr suvni yo‘qotish uchun bir soatda 2500 kj energiya talab etadi. Har xil odamlarda ter bezlari soni bir xil bo’lmasada har xil irqlarda ter bezlarining soni bo’yicha keskin tafovut ko’zga tashlanmaydi. Har xil irq guruhlari terining o’xshash joylaridagi ter bezlar soni deyarli o’xshash 1) panja 2) orqa, 3) bilak, 4) yelka, 5) tovon, 6) boldir, son 7) qorin, ko’krakdagi ter bezlari Yevropaliklardan Afrikaliklar tomon ko’paya borishi aniqlangan. Lekin xona sharoitida 37,8⁰ haroratda negrlar yevropaliklarga nisbatan kam ter ajratadi. Aniqlanishicha, Afrika negrlarida ter bezlari yevropaliklarga nisbatan yirik ekanligi, Shunga ko’ra ter bezlari ham bir xil bo’lganda ham afrikalik negrlarda ter ko’p ajralishi mumkin. Negrlar tanasida qora rang nisbatan ko’proq, bu ularda melanin pigmentining ko’p bo’lishi bilan aloqador. Jingalak soch boshda soch orasi da havo qatlamini hosil etadi. Havo isib ketishi natijasida ana shu sochdagi havo boshdagi qon tomirlarga issiqlikni kam o’tkazadi. Binobarin negrlar jingalak soch shakli haroratni saqlaydigan havo yostiqcha rolini bajaradi. Aniqlashicha, negrlarning sochlari orasida ko’pincha havo pufaklari bo’lib, mongoloidlarga qaraganda sochni xira shu’lalantiradi. Issiq mamlakatlarda havoning o’rtacha harorati odamning ichki organlar haroratidan past emas, shunga ko’ra tanani sovutish uchun og’iz orqali suvni bug’latish kuchaygan. Og’izni yuzga nisbatan kattalashib, uning shilimshiq qavati uzunligi tropik sharoitda foydali bo’lib, namlikni ko’p ajratish orqali o’pkaga kiradigan havoni sovitishga qaratilgan.