T. A. Ochilov, B. B. Axmedov, S. U. Patxullayev, F. R. Taniberdiev, sh. S. Mengnarov

2.3.-§. Issiq tutuvchi materiyallar

Kiyimlarning issiqligini saqlaydigan materiallar sifatida tabiiy va sun’iy mo‘yna, momiq paxta, vatin nomli noto‘qima mato, porolon ishlatiladi.

Momiq asosan paxtadan va ba’zan jundan tayyorlanadi.

Vazifasiga ko‘ra momiq to‘rt xil bo‘ladi: kiyimlik, mebellar uchun, tibbiyotda va texnikada ishlatiluvchi momiq. Kiyimlik momiq past navli paxta tolasi va yigiruv hamda to‘quv jarayonlarining chiqindilaridan olinadi. Past navli momiq tarkibiga eski momiqli kiyimdan va qiyindi lattalardan olingan tolalar ham qo‘shilishi mumkin. Tolali tarkibiga ko‘ra kiyimlik momiq lyuks, prima va tikuv momiqlarga bo‘linadi. Lyuks momiqi oq rang, prima xom holda va tikuv momig‘i melanj holda ishlatiladi. Momiqning xususiyatlari 2.1-jadvalda ko‘rsatilgan.

Vatin uch xil usulda: trikotaj matosini to‘qish, noto‘qima matolarni to‘qish-tikish va igna tola qatlamini igna bilan birlashtirish usullarida ishlab chiqariladi.

2.1-jadval

Kiyimlik paxta momiqining xususiyatlari

Ko‘rsatkichlar	Momiqning navi
	Lyuks	Prima	Tikuvchilik uchun
1. Namlik,foiz	9	9	9
2. Q’ayishqoqligi,foiz	73	70	65
3. Iflosligi, foiz	2,0	2,5	3,5
4. Solishtirma og‘irligi g/sm^3	0,019	0,021	0,024
5. Rangi	oq	xom	xom yoki melanj
6. Yog‘li dog‘lar	ma’n	etiladi
7. O‘idi	ma’n	etiladi

To‘qish-tikish usulida olingan noto‘qima vatin past navli paxta tolasi, tarandi va chiqindilardan olinadi. Uning eni 150 sm, yuza zichligi 215, 280, 325, 450 g/m² bo‘ladi. Bunday vatin yarim junli ham bo‘ladi. Uni ishlab chiqarish uchun tiklangan jun tolasi bilan viskoza, mis-ammiak, lavsan, kapron, nitron tolalari aralashtiriladi. Bu aralashmada jun tolasining miqdori 30, 45, 50, 65 va 85 foizga teng. Yarim junli vatinning eni 150 sm, yuza zichligi 200,250 va 300 g/m² bo‘ladi.

Ignalar bilan sanchish usulida olingan yarim jun vatin ikkita xil aralashmadan ishlab chiqariladi: 90 foiz jun tolasi bilan 10 foiz viskoza tolasi aralashmasi yoki 50 foiz jun 50 foiz sintetik tolalarning chiqindilarining aralashmasi. Eni 150 yoki 160 sm, qalinligi 3,5 mm, yuza zichligi 200, 225 va 240 g/m².

Ignalar bilan sanchish usulida olingan vatin 100 foiz nitron tolasidan ham ishlab chiqariladi. Uning yuza zichligi 100 g/m², qalinligi 3 mm bo‘lsa, u xalatlar uchun, yuza zichligi 150 g/m² va qalinligi 5 mm bo‘lsa kurtkalar uchun ishlatiladi.

Porolon (penopoliuretan) - ko‘p qalvirakli qayishqoq material. U oddiy poliefirlar va izosionit moddalarini polimerlash reaksiyasi orqali olinadi. Uni 15 to +100⁰ gacha bo‘lgan haroratlarda ishlatish mumkin. porolon +150⁰ da yumshayadi, 180⁰ da esa eriydi. Tikuvchilik korxonalari uchun porolon qalinligi 2-3 mm, eni 85-150 sm va uzunligi 15 m ga teng bo‘lgan to‘plarda tayyorlanadi. O‘rtacha iqlim sharoitida kiyiladigan qishki kiyimlarda porolonning qalinligi 6-8 mm, sovuq iqlim sharoitida esa 9-12 mm ga teng bo‘lishi kerak. Kiyimning ayrim joylarida porolon bir necha qavat qilib qo‘yiladi. Issiqni saqlash xususiyati, qayishqoqligi va ishlatish jarayonida qalinligi bir tekis holda saqlanishi, g‘ijimlanmasligi porolonda boshqa issiqni saqlaydigan materiallarga qaraganda ancha yaxshi. Lekin qiziganda va ayniqsa eriganda porolondan zaharli moddalar ajraladi, shuning uchun xavfsizlik texnikasi qoidalariga va mehnat muhofazasi shartlariga qat’iy rioyaqilish lozim. Tez eskirishi natijasida qayishqoqligini yo‘qotadi va kimyoviy tozalashga chidamsiz bo‘ladi. Bu porolonning kamchiliklari (2.2-jadval).

2.2-jadval

Kiyimlarning issiqligini saqlaydigan materiallarning xususiyatlari

Ko‘rsatkichlar	To‘qish-tikish usulida olingan vatin		Paxta momig‘i	Porolon
	yarim jun tolali	paxta tolali
1. Yuza zichligi, g/m^2	244	199	445		138
2. 1 g/sm teng bosimdagi qalinligi, mm	4,60	4,14	11,92		4,39
3. Solishtirma og‘irligi, g/sm	0,053	0,043	0,037		0,031
4.O‘avo o‘tkazuvchanligi, dm^3/m^2s	606,0	349,0	89,0		94,9
5. Egilishdagi qattiqligi sN sm^2 -bo‘ylamasiga -eniga	3,4 5,0	3,4 2,6	17,0 15,0		6,6 6,6
6. Qayishqoqligi ,foiz -bo‘ylamasiga -eniga	44,0 56,0	85,0 83,0	- -		91,0 90,0
7.Gigroskopligi,foiz	28,9	18,5	-		5,0
8.Suvni yutish,foiz	945,0	181,0	-		704
9.Ishqalanishga chidamligi,davrlar soni	5440	17783	-		1885
10.Issiqni o‘tkazishga qarshiligi, m^2K/Vt havo tezligi 0,7 m/s bo‘lganda havo tezligi 2,0 m/s bo‘lganda	0,151 -	- -	0,234 -		0,155 0,103

Porolon issiqlikni saqlaydigan material sifatida ishlatilishidan tashqari, undan biriktirilgan materiallarni olishda ham foydalaniladi.