Syujet turlari va unsurlari

Адабий асарни бир бутун қилиб яратишда қисмларни, воқеаларни ўзаро боғлашда, қаҳрамонлар ҳаракат қиладиган шароитни гавдалантиришда ёзувчи турли-туман ёрдамчи композицон воситалардан фойдаланади. Ундай композицион воситалар жумласига лирик чекиниш, киритма воқеа, бадиий қолиплаш, эпиграф, портрет, пейзаж, деталь киради. Бу композицион воситаларнинг барчаси ҳар бир асарда, албатта учраши шарт эмас.

• Адабий асарни бир бутун қилиб яратишда қисмларни, воқеаларни ўзаро боғлашда, қаҳрамонлар ҳаракат қиладиган шароитни гавдалантиришда ёзувчи турли-туман ёрдамчи композицон воситалардан фойдаланади. Ундай композицион воситалар жумласига лирик чекиниш, киритма воқеа, бадиий қолиплаш, эпиграф, портрет, пейзаж, деталь киради. Бу композицион воситаларнинг барчаси ҳар бир асарда, албатта учраши шарт эмас.

• Адабий асарда ёзувчининг бевосита ўз фикр-туйғуларини ифодалаши лирик чекиниш деб аталади. Бундай чекинишлар, асосан, эпик асарларда бўлади, лирик асарлар эса бутунича шоир кечинмаларининг ифодаси ҳисобланади. Лирик чекиниш турли-туман композицион вазифани бажаради. Қўпинча ёзувчилар лирик чекиниш ёрдамида персонажларнинг ишлари, хулқ-атворлари, характерларига берадиган ўз баҳоларини аниқ-равшан ифодалашга ва китобхон онгига сингдиришга эришадилар.

• Адабий асардаги асосий воқеалар тизмасига бевосита алоқадор бўлмаган, лекин муайян ғоявий мақсадга бўйсундирилган эпизодлар киритма воқеалар деб аталади. Улар кўпинча асарга мазмунни чуқурлаштириш, характерлар ривожини далиллаш ва ифодаланаётган ғоя китобхонга аниқроқ етиб боришини таъминлаш мақсадида киритилади.

• Айрим ҳодисалар ва характерлар моҳиятини китобхон кўз ўнгида яққолроқ очиб бериш мақсадида ёзувчилар баъзан бадиий қолиплаш воситасидан фойдаланадилар. Тасвирланаётган характерлар ва ҳодисалар моҳиятини яққолроқ очиш мақсадида уларга яқин манзараларва воқеалар чизилиши бадиий қолиплаш деб аталади.

• Баъзан ёзувчилар асарни ёки унинг қисмларини бошлашда бошқа асарлардан, ҳикматли сўзлардан, халқ оғзаки ижоди намуналаридан қисқа-қисқа парчалар келтирадилар. У парчалар эпиграф деб аталади.

• Адабий асарларда қаҳрамонлар моҳиятини, характерларини очишда ёзувчилар уларнинг ташқи қиёфаларига, яъни портретларига жиддий эътибор берадилар. Кўпинча қаҳрамонлар