Suyuqlik va gaz

^t 0 ^C	40		50			60		70		80
90
d, mPas	0,66		0,55			0,47		0,41		0,36		0,32

1.8-jadval. Suv kinematik qovushoqligining temperaturaga bog‘liq holda o‘zgarishi. ^t 0 ^C			0			1			2				3			4			5			6			7			8
v-10 ^6, m^2/s			1,79			1,73			1,67				1,62			1,57			1,52			1,47			1,43			1,39
t, ^0C		9			10			11			12			13			14			15			16			17			18
v-10”^6, m^2/s		1,35			1,31			1,27			1,24			1,21			1,18			1,15			1,12			1,19			1,06
t, ^0C	20			25			30			35		40			45			50			60			70			90			100
/s 2/ ^2m I ©	1,01			0,90			0,81			0,72		0,66			0,60			0,55			0,48			0,41			0,31			0,28

t, ^0C	0	10	20	30
C3 P s ^s	999,87	999,97	1000	999,97

Agar bosim orttirmasini ^Ap = p - p₀ deb, hajm o‘zgarishini ^AV = ^{V - V}₀ deb va zichlik orttirmasini ^Ap = p^-p₀ deb qabul qilsak,





yuqoridagi hajmiy siqilish koeffisientini hisoblash ifodasidan quyidagilar
kelib chiqadi:

^Vo = ^{V (1}+Pv ^ap); Po=p(^1- Pv ^ap) .

Tomchili suyuqliklar uchun pv ning qiymati juda ham kichik: (3 -

7,4)-10^-9 Pa^-1. Suv uchun uning o‘rtacha qiymati Pv=5-10^-10 Pa^-1. Bu shuni
anglatadiki, bosim 0,1 MPa (~1 atm) ga oshganda AV/V0 hajmning nisbiy
o‘zgarishi 1/20000 ni tashkil etadi, ya’ni u juda ham sezilarsiz. Shuning
uchun ko‘pgina hollarda tomchili suyuqliklarni siqilmaydigan suyuqliklar
deb hisoblash mumkin. Gazsimon suyuqliklar esa, umuman olganda, juda
ham siqiluvchan moddalardir (1.4-rasm).

Gazlarning siqiluvchanligi juda ham katta, masalan, izotermik

jarayonda atmosfera havosining hajmiy siqilish koeffisiyenti 10^-5 Pa^-1.

Ideal gazni taxminan 10 MPa bosim-

gacha siqish mumkin. Suyuqlikning siqi-
lishi asosan unga aralashgan gaz pufak-
chalarining siqilishidan bog‘liq. Siqilish-
da energiya sarflanadi. Siqiluvchanlik

¹.^4-rasm. ^{Suyuqlik va} gidrotizimda avtotebranishlarni yuzaga
^{gazlarning siqilishi}. keltirishi, bosimning keskin o‘zgarishiga
olib kelishi mumkin (masalan, suv quvuridagi jo‘mrakni keskin ochish
yoki yopishda). Bunday hollarda suyuqlikning siqiluchanligini e’tiborga
olmaslik jiddiy xatoliklarga olib keladi.

Agar suv absolyut siqilmaydigan suyuqlik bo‘lganda edi, okeanlardagi suv sathining balandligi yana 30 m ga ko‘tarilgan bo‘lar edi.

Temperaturaviy kengayish koeffisienti deb suyuqlik temperaturasining bir birlikka o‘zgarishidagi uning hajmining nisbiy o‘zgarishiga aytiladi va u pt (⁰C)^-1 kabi belgilanadi:


P_t =


AV


Ap

• 
  - At pAt
  

bunda AV va Ap - temperaturaning At miqdorga o‘zgarishiga mos keluvchi mos ravishda V hajmning va pzichlikning o‘zgarishi.

Suv uchun temperaturaviy kengayish koeffisienti temperatura va bosimninig oshishi bilan ortadi; boshqa ko‘pchilik tomchili suyuqliklar uchun esa pt (⁰C)^-1 bosimning oshishi bilan pasayadi. Temperatura va bosimning kichik oraliqlarda o‘zgarishida uni pt = const deb qabul qilish mumkin. Suv uchun bosimning 0,1 dan 20 MPa gacha oshishida va t (1

• 
  100)⁰C temperaturalarda p_t koeffisiyent 14,0-10^-6 dan 621,0-10^-6 gacha
  

Koeffisiyent	Suv	Glitserin	Spirt	Neft	Simob
$, 10^-3(^0K)^-1	0,15	0,50	1,10	0,60	0,18

1.11-jadval. Suv uchun $ koeffisiyentning normal atmosfera bosimidagi qiymatlari. Bosim p, atm	$, 10^-3 0K^-1 ning har xil t			(^0C) dagi qiymatlari
	1-10	10-20	40-50	60-70	90-100
1	140	150	420	556	719
100	430	165	422	548	-
500	1490	236	429	523	661