Suvni tekshirishda qo’llaniladigan metodlar. Reja

Suvni tozalash — suv taʼminoti manbalari (daryolar, koʻllar, suv havzalari, suv omborlari va boshqalar)dan vodoprovod tarmogʻiga kelib tushadigan suvning sifatini belgilangan meʼyorga keltirish uchun moʻljallangan texnologik jarayonlar majmui. Sanoat korxonalari va maishiy korxonalardan chiqadigan oqova suvlarni tozalashni ham oʻz ichiga oladi. [[Suv taʼminoti va kanalizatsiya tizimidagi, korxonalardagi muxandislik inshootlari yordamida hamda biologik va kimyoviy usullarda amalga oshiriladi.
Yer yuzasidagi tabiiy suv manbalari (daryolar, koʻllar va boshqalar) suvini vodoprovod tarmogʻiga yuborishdan oldin tindiriladi, tiniklashtiriladi va zararsizlantiriladi. Tozalash inshootlarida tindirish va tiniklashtirishda suv tarkibidagi muallaq va kolloid (mayda) zarralar suv tagiga chukadi, suvga maxsus idishlarda alyuminiy sulfat va xlorli temir bilan ishlov beriladi, suv shagʻal, qum qavati, baʼzan esa gʻovak sopol filtrdan oʻtkaziladi. Tiniq suvni zararsizlantirish (turli mikroorganizm va viruslarni oʻldirish) uchun unga suyuq yoki gaz holatdagi xlor, gipoxloritlar — NaCIO, Sa(SYU)2 va xlor qoʻsh oksid S1O2, xlorli ohak qoʻshiladi, tindirilgan suv va yer osti suvlarini zararsizlantirish maqsadida, shuningdek, ozon va ultrabinafsha nurlar ham qoʻllanadi. Bunda simobkvarsli yoki argonsimobli lampalardan foydalaniladi. Agar suv qattiq (tarkibida kalsiy va magniy tuzlari umumiy miqdori meʼyordagidan yuqori) boʻlsa, yumshatiladi (qarang Suvni yumshatish). Yer osti suvlari koʻpincha aeratsiya usulida temirsizlantiriladi (havo kislorodi bilan boyitiladi). Suvni kremniysizlantirish (metasilikat kislota H2SiO3 va uning tuzlari miqdorini kamaytirish) uchun ohak, natriy alyuminat NaAlO2, baʼzan kuydirilgan dolomitdan foydalaniladi. Suv tarkibidagi boshka erigan tuzlarni ketkazish uchun u chuchuklashtiriladi (qarang Suvni chuchukpashtirish) yoki ionitlardz. tuzsizlantiriladi. Suv tarkibidagi vodorod sulfid, metan, radon, karbonat angidrid va boshqa erigan gazlarni ketkazish uchun suv degazatsiyalanadi (qarang Degazatsiya). Suv tarkibidagi ortikcha ftorni kamaytirish uchun suv faollashtirilgan alyuminiy oksid orqali suzib oʻtkaziladi. Agar suv tarkibida radioaktiv moddalar borligi aniklansa, u dezaktivatsiyalanadi (qarang Dezaktivatsiya). Agar suvda noxush hid boʻlsa, faollashgan kumir, ozon, kaliy permanganat yoki xlor koʻsh oksid bilan ishlanadi (qarang Sorbsiya).
Oqova suvlar (sanoat korxonalari, maishiy korxonalar va turar joylardan chiqadigan iflos suvlar) va yogʻin suvlarni tozalash masalalari tabiatni mahofaza qilishning muhim bir qismi hisoblanadi. Oqova suvlar tarkibidagi balchiq, kolloid va erigan moddalar tindirgichlarda choʻktiriladi, zararli moddalar biologik usullarda zararsizlantiriladi (qarang Biologik suzgich, Suvni zararsizlantirish), korxonalardan chiqayotgan suvlar tozalash inshootlarida tozalanadi. Suvni tozalashning fizikkimyoviy, termik va boshqa usullari ham bor.
Tabiiy suvlarni sanoatda qoʻllanadigan usullar yordamida mikroorganizmlar, tuzlar va gazlardan butkul tozalashning imkoni yoʻq. Shu sababli ularning ichimlik suvidagi miqdori belgilangan maʼlum meʼyordan koʻp boʻlmasligi talab etiladi. Mas, ichimlik suvining 1 ml dagi mikroorganizmlarning umumiy soni 100 tadan oshmasligi, ichak tayoqchalari guruhi bakteriyalarining soni 3 tadan oshmasligi shart. Suvning umumiy qattiqligi 7 mmol/l gacha, quruq qoldiq 1000 mg/l gacha, vodorod koʻrsatkichi — r-n 6,0 dan 9,0 gacha boʻlishi kerak. Ayrim hollarda ichimlik suvining qattiqligi 10 mmol/l gacha, quruq qoldiq 1500 mg/l gacha, temir va marganets ionlarining miqdori tegishlicha 1 va 0,5 mg/l gacha boʻlishiga ruxsat etiladi. St. xalqxoʻjaligida va aholi sogʻligʻini saqlashda juda muhim tadbir hisoblanadi.
Oʻzbekiston shahar va tumanlarida suv taʼminoti markazlashtirilgan. Aholiga beriladigan ichimlik suvi yuqorida aytilgan usullarda tozalanadi, sanitariya koʻrigidan oʻtkazib turiladi. Suvni zararsizlantirish - aholini yetarli va sifatli ichimlik suvi bilan taʼminlash (qarang Suv taʼminoti) hamda inson salomatligiga ziyon yetkazmaslik maqsadida xoʻjalikda ishlatiladigan va ichimlik suvni mikroorganizmlardan tozalash. Suvni zararsizlantirish kimyoviy va fizik usullar yordamida amalga oshiriladi. Fizik usullarga qaynatish, ultrabinafsha nurlar, gamma nurlari va ultratovushlar yordamida zararsizlantirish kiradi. Bunda suvni ichimlik suvining sifat darajalariga javob beradi gan talabga keltirish mumkin. Qaynatish Suvni zararsizlantirishning muhim usullaridan boʻlib, bu jarayonda suvdagi barcha mikroorganizmlar oʻladi va suvning tabiiy mazasi buzilmaydi. Lekin koʻp miqdordagi suvni kaynatish imkoni yoʻq, shu sababli barcha mamlakatlarda vodoprovod suvlari xlorlab zararsizlantiriladi. Suvni xlorlash birinchi marta 1910-yilda amalga oshirilgan. Bu usul aholi salomatligini saqlashda katta ahamiyatga ega ekanligi aniklangandan soʻng u keng koʻlamda yoʻlga qoʻyildi.
Suvni xlorlashning samaradorligi suv muallaq moddalardan toʻliq xalos qilinishiga, xlorning optimal dozasi toʻrri tanlanishi va xlor bilan suvning toʻlatoʻkis aralashish vaqti (30—60 min)ni toʻgʻri tanlashga bogʻliq. Xlor suvga qoʻshilgach, faqat mikroblar bilan emas, balki organik moddalar bilan ham reaksiyaga kirishishi hamda muallaq moddalarga yutilishi mumkin. Shuning uchun suvga qoʻshiladigan xlor miqdorining optimal dozasi tajriba yoʻli bilan toʻgʻri tanlab olinishi zarur.
Keyingi yillarda suvni xlorlashning yangi usullari topildi. Bunda elektrolit sifatida maxsus tayyorlangan natriy xlorid eritmasi, yukrri minerallashtirilgan yer osti suvi yoki dengiz suvidan foydalanish mumkin. Bunda gipoxlorid elektroliz yoʻli bilan vodoprovod stansiyasida Suvni zararsizlantirish uchun ishlatiladi. Bu usul iqtisodiy jihatdan tejamli.
Rivojlangan mamlakatlarda suvni ozon yordamida zararsizlantirish keng yoʻlga qoʻyilgan, bunda eng katta suv tarmogʻi inshootlarida suv ozon bilan zararsizlantiriladi. Ozon fakat bakteriotsid xususiyatga ega boʻlib qolmay, balki suvning organoleptik xususiyatlarini ham yaxshilaydi.
Suvni zararsizlantirishda qoʻllanadigan noyob usullarga suvni ultrabinafsha nurlar bilan, simobkvars yoki simobargon lampalari yordamida zararsizlantirish kiradi. Bu usullarning barchasi inson salomatligini muhofaza qilishga qaratilgan.
Suv sifatini oddiy, ishonchli, tez va arzon tarzda aniqlash Afrikada minglab odamlar hayotini saqlab qolishi mumkin edi. Britaniyaning Bat Universitetida aynan shunday testni ishlab chiqishdi: qog‘oz bo‘lagi xuddi lakmuslidek tasavvur uyg‘otadi, biroq rangning o‘zgarishi suvdagi kislota darajasini emas, balki zararli birikmalardan darak beradi.
WaterAid xayriya tashkilotiga ko‘ra, sayyoradagi qariyb 850 mln kishi toza suvning yo‘qligidan aziyat chekadi. Bakteriyalar yoki og‘ir metallar tuzlariga ega suvni iste'mol qilishdan esa har ikki daqiqada bir yosh bola hayotdan ko‘z yumadi. Narxi 1,3 dollardan kamroq bo‘lgan bir martalik ekspress-test bu boradagi yuqumli kasalliklar sonini ancha qisqartirishi mumkin.
Britaniyalik olimlarning ishi natijalari haqida Telegraph nashri yozmoqda. Ular tomonidan ishlab chiqilgan ekspress-test – oddiy qog‘oz bo‘lib, unga grafitli elektrodlar, shuningdek, elektr o‘tkazuvchi bakteriyalar qatlami bilan ishlov berilgan. Chiziq suvdagi zaharli kimyoviy moddalar, gerbitsidlar, og‘ir metallar hamda ko‘zga tashlanmaydigan boshqa zararli narsalarga reaksiya berib, o‘z rangini o‘zgartiradi.
Tadqiqot mualliflaridan biri bo‘lgan professor Mirella Di Lorentso shunday deydi: «Bu ish suvni manbalarning o‘zida tekshirish bo‘yicha inqilob qilishi mumkin – bizning usul nafaqat ekologik toza, tez va tushunarli, balki arzon hamdir. Bunday tadqiqotlar hayotni, ayniqsa, tahlil uchun eng oddiy narsalarni ham topish mushkul bo‘lgan tumanlarda yaxshi tomonga o‘zgartiradi». Testdan so‘ng qog‘ozchani tashlab yuborsa bo‘ladi – u tez chiriydigan materiallardan qilingan va tabiatga zarar yetkazmaydi. Ichimlik suvining kimyoviy tahlilini o'tkazish zarurati vaqti-vaqti bilan hatto suv ta'minoti tizimlari yaxshi ishlaydigan yangi binolarning aholisi va tozalik va sifat standarti hisoblangan artezian quduqlari egalari orasida ham paydo bo'ladi. Shuni ta'kidlash kerakki, mikrobiologik ko'rsatkichlar yoki suyuqliklardagi bakterial florani faqat laboratoriya sharoitida yuqori aniqlik bilan o'rganish mumkin. Ayniqsa, quduqlar va quduqlar haqida gap ketganda, tahlillar namunalari mutaxassislar tomonidan amalga oshirilsa, yanada yaxshi bo'ladi.
Tadqiqotning narxi har doim taqdim etilayotgan xizmatlarning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda hisoblanadi. Agar audit natijalariga ko'ra, mutaxassislar suvni tozalash tizimini tanlash bo'yicha tavsiyalar berishlari kerak bo'lsa, bu xizmatlarning umumiy narxini biroz oshirishi mumkin. Agar turar-joy bo'lmagan ob'ektlarda sanitariya talablarining buzilishi aniqlansa, kompaniya yoki xususiy mulkdor qo'shimcha ravishda tozalashni buyurishi yoki suv quvurlari tarkibining holati va sifatiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan omillarni aniqlashtirishi mumkin. Ma'lumki, oqava suvlarni tozalash qanchalik yaxshi amalga oshirilmasin, suvni septik tanklar va avtonom kanalizatsiyadan tushirish muammosi, er osti suyuqliklarining ko'tarilishi ichimlikning odatiy tarkibiga ko'plab yangi va ba'zan juda xavfli qo'shimchalarni kiritishi mumkin. Bunga yo'l qo'ymaslik deyarli mumkin emas - Moskva viloyatida barcha suv ta'minoti manbalarining 80% gacha sanitariya me'yorlariga javob bermaydi. Musluk suyuqliklarini tozalash bilan ham hamma narsa xavfsiz emas.
Ichimlik suvini tahlil qilish standart, kengaytirilgan sxema bo'yicha yoki suyuqlikning bakteriologik parametrlarini o'rganish bilan amalga oshirilishi mumkin. Ushbu holatlarning har birida nazorat qilish uchun zarur bo'lgan parametrlar ro'yxati boshqacha bo'ladi. Masalan:

• 
  standart tadqiqot doirasida namunaning organoleptik ko'rsatkichlari (ta'mi, rangi, shaffofligi, hidi), kislotaligi, ishqorlar foizi, minerallar (Ca, Mg, Fe), qattiqlik ko'rsatkichlari, nitratlar, xloridlar mavjudligi, tarkibida ammoniy, marganets, alyuminiy tekshiriladi;
  
• 
  kengaytirilgan tadqiqot doirasida sulfatlar va nitritlar tarkibi ham nazorat qilinadi, tarkibida rangli va og'ir metallar mavjudligi tekshiriladi;
  
• 
  bakteriologik tahlil kolimorf tipdagi umumiy va termotolerant bakteriyalar namunalari tarkibida mavjudligini baholash bilan amalga oshiriladi. Shuningdek, mikroblarning miqdoriy tarkibi suyuqlik +37 daraja Selsiyga qizdirilganda hisoblanadi.
  
• 
  Jismoniy shaxslar va sanoat korxonalari uchun oqava suv va ichimlik suvi tahlili har doim sanitariya-epidemiologiya stansiyasi mutaxassislari tomonidan faqat professional asosda, zamonaviy kimyoviy vositalar va uskunalardan foydalangan holda amalga oshiriladi. Ulardan foydalanish Rospotrebnadzor standartlari bilan tartibga solinadi va buzilmaydi. O'tkazilgan tahlillar natijalariga ko'ra laboratoriya xulosalar tuzadi va ekspertlar tomonidan imzolanadi, agar buzilishlar aniqlansa, ularni bartaraf etish bo'yicha zarur tavsiyalar beradi. Bularning barchasida professional yondashuv va zamonaviy texnologiyalar tadqiqotdagi kechikishlarni minimallashtirish, umumiy sanitariya holatiga ijobiy ta'sir ko'rsatish va mintaqadagi suv sifati bilan bog'liq vaziyatni samarali nazorat qilish imkonini beradi.
  
• 
  Suv hayotimizda katta ahamiyatga ega. Har bir inson uni uyda oziq-ovqat va gigiena maqsadlarida ishlatadi. Bu sanoatda ham muhim rol o'ynaydi. Shu sababli, suv, xususan, ichimlik suvi javob berishi kerak bo'lgan sifat standartlari bo'yicha bir qator hujjatlar yaratildi. Har bir mamlakatda mavjud bo'lgan qoidalar va qoidalar ichimlik suvi tarkibida bo'lishi mumkin bo'lgan turli moddalarning kontsentratsiyasi uchun chegarani belgilaydi. Biz og'ir metall ionlari, neft mahsulotlari va boshqa moddalar haqida gapirishimiz mumkin, ularning mavjudligi o'ziga xos hid yoki ta'mga olib kelmaydi. Ularni aniqlash uchun ichimlik suvini tahlil qilish kerak. Hozirgi vaqtda bunday tahlilning ko'plab usullari yaratilgan bo'lib, ular ushbu moddalarning mavjudligi va kontsentratsiyasini aniq aniqlash imkonini beradi
  
• 
  Insoniyat tarix davomida ichimlik suvini tozalash zaruriyati to'g'risida o'ylab kelgan. Shunday qilib, Qadimgi Yunonistonda qaynatish amalda, Misrda esa miloddan avvalgi II ming yillikda amal qilgan. e. Suvni zararsizlantirish usuli kaliyli alum kabi tabiiy mineral yordamida samarali qo'llanildi. Aholi sonining ko'payishi va sanoat ishlab chiqarishining rivojlanishi bilan birga bo'lgan tsivilizatsiya rivojlanishi bilan suvni tozalash texnologiyasi o'zgardi. Ular ifloslanishning har xil turlari va tarkibi, shuningdek foydalanish sharoitida yaxshilandi. Bugungi kunda xususiy uy xo'jaliklarida suvni tozalash va filtrlash qanday usullardan foydalanilmoqda - biz maqolamizda gapirib beramiz.
  
• 
  Nega musluk suvi toza va u qanday qilib ifloslangan?
  
• 
  Musluk suvi etarlicha toza ekanligiga ishonadigan odamlar etarli va uning past sifati haqida gapirish shunchaki marketing hiylasi. Bu unchalik emas - ko'pincha musluk suvida deyarli barcha davriy jadval mavjud bo'lib, uning sog'liq uchun qanday zarari borligini faqat taxmin qilish mumkin. Müslüm ichidagi ichimlik suvining tarkibini aniq aniqlash uchun laboratoriya tahlilini o'tkazish kerak. Agar ba'zi moddalarning me'yorlari haddan tashqari oshirilsa (ehtimol shunday bo'lsa), davolash filtrlarini o'rnatish sog'lig'ingizni saqlashga yordam beradi.
  
• 
  Suvda ifloslantiruvchi tarkibiy qismlar juda ko'p. Eng sodda, mexanik inkluzyonlar bo'lib, ular manbadan suv olish paytida suv quvurlarining yomon holati tufayli hosil bo'ladi. Bularga tuproq zarralari, zang, qum kiradi. Keyingi guruh erigan aralashmalardir. Quduqlar va quduqlardan chiqadigan suvda temir miqdori tez-tez oshib ketadi, bu esa maishiy texnika ishlaydigan qismlarida miqyos hosil qiladi. Boshqa aralashmalar bo'lishi mumkin - masalan, og'ir metallar, organikalar va boshqalar.
  
• 
  Uy sharoitida suvni tozalash: suvni tozalash usullari
  
• 
  Hozirgi vaqtda iste'mol qilish uchun xavfsiz deb hisoblanishi mumkin bo'lgan suvning sifati normativ va texnik hujjatlar bilan tartibga solinadi. Shunday qilib, Rossiyada markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan ichimlik va issiq suv ta'minoti tizimlari uchun sanitariya-gigiena talablari, amaliyot qoidalari, ko'rsatmalar va ko'rsatmalar mavjud (1-jadvalga qarang). Bundan tashqari, sinov laboratoriyalarini akkreditatsiya qilish, sifatni boshqarish usullari, ichimlik suvi namunalarini tanlash va tahlil qilish bo'yicha milliy va davlatlararo standartlar ishlab
  

Biroq, davlat tomonidan tartibga solinganiga qaramay, tarqatish tarmoqlarining sanitariya va texnik holati yomonligi sababli musluk suvlari tozalashdan keyin ko'pincha ikkinchi darajali ifloslanishni boshdan kechiradi. Sanoat tozalash inshootlarida suvni tozalash jarayoni odamlar uchun zararli bo'lgan elementlarning paydo bo'lishi manbai bo'lishi mumkin. Bu suvni zararsizlantirish uchun temir yoki alyuminiy asosidagi kimyoviy koagulyantlarning katta dozalari ishlatilganda yoki xlor va boshqa qo'shimcha mahsulotlarning suvda qolishi natijasida yuzaga keladi. Shu sababli, suvni suv ta'minoti tizimidan tozalashning maishiy usullari haqida savol tug'iladi.
Quduqlar va quduqlarga kelsak, ulardan keladigan suvni tozalash zarurati er osti suvlarida zararli tarkibiy qismlarning butun kaleydoskopi mavjudligidan kelib chiqadi, ularning manbalari quyidagilar:

• 
  Deyarli barcha ma'lum kimyoviy elementlarni o'z ichiga olgan sanoat oqava suvlari va chiqindilar. Ular orasida teratogen (xomilalik mutatsiyalar) va kanserogen (onkologik) o'zgarishlarni keltirib chiqaradigan moddalar ayniqsa xavflidir.
  
• 
  Biokimyoviy va mikrobiologik ifloslanish manbai bo'lib xizmat qiladigan oqova suvlar va chiqindilar.
  
• 
  Tuproq jinslarining eroziyasi, bu suvning minerallashuvi oshishi bilan birga keladi.
  

An'anaviy ravishda suvni tozalashning barcha zamonaviy usullari quyidagi turlarga bo'linadi:

1.