Suv resurslarini havzaviy rejalashtirish va boshqarish

Havzaviy tashkilotlarning rollari
Havza tashkilotlari havzadagi suv resurslarini boshqarishda 
boshqa institutlarga nisbatan asosiy ovoz maqomiga ega bolishi 
lozim. 
Havzaviy tashkilotlarning faoliyatidagi asosiy funksiyalar 
quyidagilardan iborat:
1. Monitoring qilish, o‘rganish, muvofiqlashtirish va 
boshqarish;
2. Rejalashtirish va moliyalashtirish; 
3. Rivojlantirish va boshqarish.

---

85
SUV RESURSLARINI HAVZAVIY REJALASHTIRISH VA BOSHQARISH
Havzaviy tashkilotlarning rollari va mandati:
Havza tashkilotlari – ularning maqsadiga, mavjud huquqiy 
va ma’muriy tizimlarga va inson hamda moliyaviy resurslarga 
bog‘liq holda turli shartlar asosida tashkil etiladi. Ular asosan 
(biroq hamma vaqt ham emas) rasmiy yuridik shaxs maqomiga 
ega bo‘ladilar. Ayrim hollarda nisbatan torroq ma’nodagi rasmiy 
maqom ham yetarli bo‘ladi. Ammo havzaviy tashkilotlar tuzilishi 
bo‘yicha jamoat tashkiloti bo‘lishi lozim, chunki suv resurslari 
umumxalq mulki hisoblanadi. Shunga qaramay, rasmiy havzaviy 
tashkilotlar suv resurslarining samarali boshqaruviga erishish 
yo‘lida jamoatchilik tashkilotining bir qismi sifatida keng qam
-
rovli manfaatdor tomonlar, aholi guruhlari, iqtisodiyot tarmoq
-
lari va xususiy korxonalarni o‘z ichiga olishlari lozim. 
Umumiy qilib aytganda, havzaviy tashkilotlar havzaviy bosh
-
qaruv uchun himoyalovchi tashkilot hisoblanadilar. Ularning 
mandati havza darajasidagi muammolarni hal etishda uzoqni 
ko‘ruvchi maqsadlarni olg‘a surish va havza darajasidagi suv 
muammolari muhokamasida eng asosiy ovozga ega bo‘lishdir. 
Bu o‘z navbatida havza tashkilotlari havza bo‘yicha barcha so
-
halar va darajalarga mansub qaror qabul qiluvchilarni ham ja
-
moat, ham shaxsiy sektorlarida doimiy xabardor qilish va ularni 
doimiy jalb etishni ta’minlashlari lozimligini bildiradi. 
Havza tashkilotlari turli shakllardagi organlar: maslahat 
kengashi, boshqaruv bo‘limi, rivojlantirish va muvofiqlashti
-
rish kengashi ko‘rinishidagi organlarga ega bo‘lishi mumkin. 
Ko‘pincha ular davlat agentliklari va ma’muriy tashkilotlari bilan 
hamkorlikda faoliyat ko‘rsatadilar. Faoliyatlarni tartibga solish 
va aniq hisobot yuritish imkonini yaratish uchun suv resursla
-
rini boshqarish, suv xizmatlarini ko‘rsatish kabi majburiyatlar 
turli agentliklarga yuklatilishi lozim. 
Havzaviy tashkilotlarning funksiyalari ularning mandatlariga 

---

86
Salohiddinov A.T., Ashirova O.A.
bog‘liq holda odatda davlat siyosati va maqsadlariga uyg‘unlash
-
gan holda markaziy hukumatning yuqori organlari tomonidan 
belgilab beriladi. Havzaviy tashkilotlarning mandatlari havza
-
viy tashabbuslarni keltirib chiqargan sabablar bilan bog‘liq hol
-
da havzadagi dolzarb muammolarni o‘zida aks ettiradi. Bunda 
mandatning chegaralarini (rasmiy tashkilotlar uchun qonunchi
-
lik asosida), hisobot yuritish tizimini hamda qarorlar qabul qi
-
lish va ishtirok etish qoidalari kim tomonidan belgilanishini aniq 
ko‘rsatish juda muhim hisoblanadi. 
Masalan: Kvebek havzaviy tashkiloti missiyasi va mandati:
Havza tashkilotlari neytral maslahat platformalari hisoblanib, 
barqaror taraqqiyot yo‘lida havza darajasida suv resurslarini in
-
tegral boshqarishni tashkil etadi. 
Missiyasi:
Ularning missiyasi mahalliy va mintaqaviy manfaat-
dor tomonlarni suv resurslariga va ekotizimlarga ta’sir etuvchi 
faoliyatlarni muvofiqlashtirish yo‘lida birlashtirish va bunda ja
-
moatchilik ishtirokiga ishonch hosil qilishdan iborat.
Mandati: 
O‘z missiyalarini bajarish yo‘lida havza tashkilotlari 
quyidagi mandatlarga ega bo‘ladilar:
• jamoatchilik xabardorligi va ishtiroki orqali suvdan foy
-
dalanish rejalarini ishlab chiqish va takomillashtirish;
• tegishli manfaatdor tomonlar bilan havzaviy shartnoma
-
larni tuzish va amalga oshirish jarayonini monitoring qilish;
• havzadagi muammolardan manfaatdor tomonlarni va ja
-
moatchilikni xabardor qilish;
• suv sohasining standart talablarga javob berishini audit 
qilish.
• boshqarish (tabiiy resurslar boshqaruvchisi yoki havzani 
boshqaruvchi agentlik):
• suv resurslarining strategik baholash ishlarini olib borish;
• mintaqaviy yoki milliy maqsadlar va standartlarga mos 
kelish bo‘yicha tadbirlar va strategiyalarni ishlab chiqish;

---

87
SUV RESURSLARINI HAVZAVIY REJALASHTIRISH VA BOSHQARISH
• strategik suv tadqiqotlarini olib borish va nazorat qilish;
• suv resurslarini rivojlantirishni rejalashtirish;
• suv taqsimotini amalga oshirish;
• havzaviy harakatlar rejasini moliyalashtirish;
• yer osti va yer usti suvlari miqdori va sifatini boshqarish;
• tarmoqlararo va jamoaviy harakatlarni muvofiqlashtirish;
• suv sohasida salohiyatlarni rivojlantirish bo‘yicha dastur
-
larni ishlab chiqish;
• jamoatchilik ishtiroki va xabardorligini qo‘llab-quvvatlash.
Tizimlardan foydalanish (jamoatchilik, xususiy yoki jamoat 
mulklari):
• suv ta’minoti, kanalizatsiya, oqava suvlarni tozalash, 
drenaj va irrigatsiya tizimlarini qurish va ulardan foydalanish;
• infratuzilmalarni ishchi holatda saqlash;
• texnik maslahat va yordamni ta’minlash;
• xizmatlar uchun haq undirish.
Mintaqa va milliy ko‘lamdagi sharoitlarning o‘zgarishi tu
-
fayli havzaviy tashkilotlar ham vaqt davomida rivojlanib bo
-
radilar. Havzaviy tashkilotlar siyosiy yo‘nalishdagi o‘zgarishlar
-
ga, ma’muriy islohotlarga yoki qo‘shni mamlakatlarning o‘zaro 
munosabatlaridagi o‘zgarishlarga moslashib borishlari zarur. 
Bu holat ularning boshqaruv tizimidagi va tuzilishlaridagi, man
-
dat va missiyalaridagi o‘zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin. 
Masalan, ular rivojlanib borayotgan muammolarga, jumladan, 
iqlim o‘zgarishi ta’siri oqibatlari kabi muammolarga ham mosla-
sha olish imkoniyatiga ega bo‘lishlari zarur. Ko‘pincha havzaviy 
tashkilotlar komissiyalar ko‘rinishida tashkil etiladi va asta-se
-
kin rivojlanib boradi.
Shunday qilib, havzaviy tashkilotlar barcha manfaatdor to
-
monlarning suv resurslarini boshqarish jarayonida ishtirok 
etishini ta’minlashning faol tashkiliy shakli bo‘lib, daryo 

---

88
Salohiddinov A.T., Ashirova O.A.
havzalari darajasida suv xo‘jaligi tashkilotlari bilan hamkorlik
-
da suv resurslarini samarali boshqarish, suv resurslari taqsimo
-
ti va suv sifati ustidan ta’sirchan nazorat o‘rnatish hamda tabiiy 
komplekslar saqlanishiga ijobiy yordam beradi.