Suv ostida sakson ming kilometr

1 

Elektroliz

  -   biror  eritma  orqali  tok  o'tganda  shu  eritmadagi 

moddaning tarkibiy qismlarga ajratilishi.

112

---

-   0 ‘-o‘, kerak bo'lsa,  yetarli miqdorda havo  oli- 

shim ham oson edi, ammo bunga hojat yo‘q, chunki 

m en  istagan  vaqtimda  okean  sathiga  ko'tarilishim 

mumkin.  Sirasini  aytganda,  elektr maxsus  rezervu- 

arlarga havo berib turuvchi kuchli nasoslarni hara- 

katga  keltiradi,  zarurat  tugilganda  shulardan  foy- 

dalanib, uzoq muddat suv ostida turishim  mumkin.

-   Kapitan,  -   dedim  men,  -   sizning  oldingizda 

faqat  bosh  egishim  mumkin.  Aftidan,  siz  odamlar 

ancha  keyinroq  kashf etishi  mumkin  bo'lgan  elek- 

trning juda katta mexanik kuchini oldinroq ochish- 

ga muvaffaq bo'lganga o'xshaysiz!

-   Bilmadim,  odamlar  buni  umuman  kashf  eta 

olarmikin,  -   deya  sovuqqonlik  bilan  javob  berdi 

kapitan  Nemo.  -   Ammo  nima  bo'lsa  ham  m en  bu 

hayratomuz  kuchdan  qanday  foydalanayotganim- 

ni  bilib  oldingiz.  Ana  shu  kuch  kemaga  doimiy  va 

uzluksiz  yoruglik berib  turadi,  bu  imkoniyat hatto 

quyoshda  ham yo‘q.  Endi  mana bu  soatni  qarang -  

u  elektr  soat,  to ‘g‘ri  yurishda  eng  yaxshi  xrono- 

m etrlardan  qolishmaydi.  Uning  siferblatini  italyan 

soatlari singari yigirma to'rtga bo'ldim, chunki men 

uchun kunduzi ham,  kechasi ham,  quyosh  ham,  oy 

ham yo‘q,  faqat  dengiz  qa’rida  ortimdan qoldiradi- 

gan sun’iy yogdu bor.  Qarang, ertalabki soat o‘n.

-  Juda to ‘g‘ri.

-   Mana  bunisi  elektrdan  foydalanishning bosh­

qa  yo‘li.  Ko‘z  oldingizda  osig'Iiq  turgan  siferblat 

«Nautilus»ning  tezligini  ko'rsatishga  xizmat  qila- 

di. Lag vintidan siferblatga sim tortilgan, uning mili 

menga  kema  qanday  tezlikda  ketayotganini  aytib 

turadi.  Ko'ryapsizmi,  hozir biz ancha sekin  -   soati­

ga o ‘n besh milya bosyapmiz.

-   Qoyil!  -   xitob  qildim  men.  -   Tabiiy  kuchni 

tanlab  to ‘g‘ri  ish  qilganingizni  endi  ko'rib  turib-

113

---

man,  kapitan.  Bug  kuchining  elektr  bilan  almash- 

tirilganidan kemangiz faqat yutgan.

-   Biz  hali  kemani  tam om an  ko'rib  bo'lganimiz 

yo'q,  professor,  -   dedi  kapitan  Nemo  stuldan  turar 

ekan.  -   Charchamagan  bo'lsangiz  «Nautilus»ning 

quyruq tomoniga yuring.

Darhaqiqat,  suvosti  kemasining  tumshuq  qis- 

mini  ko'rib  bo'lgan  edim.  Kemaning  o'rtasidan 

tumshug'igacha  joylashgan  xonalar  o'z  tartibi  bi­

lan  quyidagicha  edi:  kutubxonadan  suv  o'tkaz- 

maydigan  to'siq  bilan  ajratilgan  uzunligi  besh 

metrli  oshxona;  uzunligi  besh  metrli  kutubxona; 

kapitanning xonasidan  suv  o'tkazmaydigan,  ikkin- 

chi  to'siq  bilan  ajratilgan  uzunligi  o'n  metrli  katta 

salon; kapitanning uzunligi besh metrli xonasi; ikki 

yarim metrli mening xonam va nihoyat forshteven- 

gacha  cho'zilib  borgan  uzunligi  yetti  yarim  m etrli 

havo saqlaydigan rezervuar.

,  Umuman,  kemaning  bu  qismining  uzunligi  o't- 

tiz  besh  m etr  edi.  Suv  o'tkazmaydigan  to'siqlar- 

ning  eshiklari  mahkam  yopiladigan  qilib  ishlangan 

bo'lib,  bu  «Nautilus»ning  biron yeri  teshilgan  taq- 

dirda ham uni suv bosish xavfidan saqlar edi.

Men  kapitan  Nemoning  ortidan  yo'laklar  bo'y- 

lab  kemaning  o'rtasiga  keldim.  U  yerda  suv  o 't­

kazmaydigan  ikki  to'siq  orasida  torgina  chuqurlik 

bor  edi.  Devorga  vint  bilan  mahkamlangan  tem ir 

narvon  shiftga  olib  chiqar  edi.  Men  kapitandan  bu 

chuqurlikning nimaga kerakligini so'radim.

-  Eshkakli qayiq turgan joyga olib chiqadi,  -   deb 

javob berdi u.

-   Nima!  Sizda qayiq bormi?  -   taajjublanib qayta 

so'radim men.

-   Bo'lmasam-chi.  Juda  ajoyib,  yengil,  cho'k-

114

---

maydigan qayiq bor.  Unda sayr qilamiz,  baliq oviga 

chiqamiz.

-   Oayiqni  chiqarish  uchun  siz  suv  sathiga 

ko'tarilishingiz kerakmi?

-   Yo‘q,  bunday  qilmayman.  Qayiq  «Nautilus» 

palubasining  maxsus  uyasida  turadi.  Uning  suv 

o'tkazmaydigan mahkam qopqog'i bo'lib, uyada uni 

mustahkam boltlar tutib  turadi.  Bu  narvon  paluba- 

ga,  qayiq  tagidagi  ensizgina  tuynukka  olib  boradi. 

Qayiq ostida ham xuddi  o'shanday tuynuk bor.  Ana 

shu  ikki  tuynuk  orqali  qayiqqa  o'tam an.  Men  kirib 

olgach,  «Nautilus»dagi  tuynukni  yopishadi.  Qa­

yiq  ostidagi  tuynukni  maxsus  qopqoq  bilan  o'zim 

yopaman.  Shundan  so'ng  boltlarni  burab  chiqara- 

man va  qayiq juda katta tezlik bilan  dengiz  sathiga 

ko'tariladi.  Men  yig'ma  qopqoqni  ochib  machtani 

qo'yaman va yelkanni  ko'taram an yoki  eshkaklarni 

olaman.

-  Kemaga qanday qilib qaytasiz?

-   Men  o'zim  qaytmayman.  «Nautilus»ning  o'zi 

keladi.

-   Sizning buyrug'ingiz bilanmi?

-   Ha,  mening  buyrug'im  bilan.  Men  u  bilan 

elektr  simi  vositasida  aloqa  bog'layman.  Kemaga 

qaytmoqchi bo'lganimda telegramma beraman.

-   Darvoqe,  -   deya  xitob  qildim  men  bu  m o‘- 

jizalardan  hayratga  tu sh ib ,-  bundan  osonroq  yo'l 

yo'q.

Kema  ustiga  olib  chiqadigan trap katagining ol- 

didan,  uzunligi  ikki  m etr  keladigan  kayuta  yoniga 

o'tdik,  u  yerda  Ned  Lend  bilan  Konsel  lunjlarini 

to'ldirib,  ajoyib  nonushtani  tushirayotgan  edilar. 

Bu  kayutaning yonida  uzunligi  uch  metrli  oshxona 

joylashgan  edi.  Shu  yerning  o'zida  keng  omborxo- 

nalar bor edi.

115

---

Oshxonada  elektr  bilan  ovqat  pishirilar  edi. 

Platina  taxtachalarga  parchinlangan  simlar  qizib, 

oqish  rang  bo‘lib,  yopish,  qaynatish  va  qovurish 

uchun plitalarga kerakli miqdorda harorat berib tu ­

rar  edi.  Elektr  dengiz  suvini  qayta  ishlab,  kemaga 

yetarli  miqdorda  juda  ajoyib,  ichishga  yaroqli  suv 

beradigan  destillyatsiya  apparatlarini  ham  qizitar 

edi.

Oshxonaning yonida vannaxona joylashgan edi.

Undan  narida  kubrik  -   komanda  uchun  xona 

bo'lib,  uzunligi  besh  m etr  edi;  ammo  eshigi  berk 

bo'lganidan  men  u  yerdagi  ahvolga  zimdan  qarab 

«Nautilus»ning ekipajida necha kishi borligini aniq- 

lay olmadim.

Xuddi  shu  yerda  kubrikni  mashina  bo'lmasidan 

ajratib  turgan  suv  o'tkazmaydigan  to'rtinchi  to'siq 

bor edi. Biz to'siqdagi eshikdan o‘tib, yuksak mala- 

kali  injener  kapitan  Nemo  «Nautilus»ni  harakatga 

keltiradigan mashinalarni o'rnatgan zalga kirdik.

• 

Juda  yaxshi  yoritilgan  zalning  uzunligi  kami- 

da  yigirma  m etr  kelardi.  Zal  ikkiga  bo‘lingan  edi. 

Birinchisida  elektr  energiya  hosil  etadigan  ele- 

mentlar, ikkinchisida kema parragini harakatga kel- 

tiruvchi m ashinalar turar edi.

Zaldagi allaqanday g'alati bir hid meni taajjubga 

soldi.

Kapitan  Nemo  sarosimaga  tushib  qolganimni 

sezdi.

-   Bu  natriy  olganda  ajraladigan  gazning  hidi,  -  

dedi  u.  -   Hechqisi  yo‘q,  arzimagan  noqulaylik.  Biz 

baribir  har  kuni  ertalab butun  kemani  shamollatib 

olamiz.

Men  «Nautilus»  mashinalarini  qiziqib  tomosha 

qildim.

-   Ko'rib  turibsizki,  -   dedi  kapitan  Nemo,  -

116

---

men  Rumkorf  elementlaridan  emas,  balki  Bunzen 

elementlaridan  foydalanyapman.  Rumkorf  ele- 

m entlari  menga  kerakli  q uw atni  berolmasdi.  Bun­

zen  batareyalari  menda  ko‘p  emas,  ammo  har  biri 

ham juda kuchli.  Batareyalar hosil etgan elektr zal- 

ning qarama-qarshi tomoniga uzatiladi va u yerdagi 

ulkan  elektr  motorlarni  harakatga  keltiradi.  Bular 

esa  o‘z  navbatida  transmissiyalarning  juda  murak- 

kab  sistemasi  orqali  eshkak  valini  aylantiradi.  Bu 

valning  diametri  oltmish  santim etr,  uzunligi  yetti 

yarim  metr.  Shunday katta  bo'lishiga  qaramay,  val 

aylanishining tezligi  sekundiga bir yuz yigirmataga 

yetadi.

-  Siz tezlikni...

-   Soatiga ellik milya.

Bu  yerda  allaqanday  sir  bor  edi,  ammo  su- 

rishtirib  olishga  yuragim  dov bermadi.  Qanday  qi­

lib  elektr  shu  qadar  kuchli  energiya  berishi  m um ­

kin?  Bu  misli  ko'rilmagan,  deyarli  cheklanmagan 

,  kuchning  manbayi  qayerda?  Buning  siri  yuqori  tok 

beriladigan  katushkalarning  yangi  namunalari- 

damikin yoki transmissiyalar sistemasidami?

Bunga sira aqlim yetmasdi.

-   Kapitan  Nemo,  -   dedim,  -   men  muvaffaqi- 

yatlar  oldida  bosh  egaman va  bunga  qanday erish- 

ganingizni  oylab  ham  o'tirmayman.  Men  «Nau- 

tilus»ning  «Avraam  Linkoln»  atrofida  manyovr  qil- 

ganini ko'rdim va u naqadar katta  tezlik bilan suza 

olishini  bilaman.  Ammo  birgina  tezlikning  o‘zi 

bilan  ish  bitmaydi-ku.  Qayoqqa  borayotganing- 

ni  ham   ko'rib  turish  kerak-ku.  Kemani  yuqoriga, 

pastga,  chapga,  o'ngga yo'naltirish  imkoniyati ham 

bo'lishi  kerak-ku.  Siz  bularning  hammasini  bosim 

yuzlab  atmosferaga  yetadigan  juda  chuqur  yerlar- 

da  qanday  boshqarasiz?  Qanday  qilib  okean  sathi-

117

---

ga  ko'tarilasiz?  Nihoyat,  o'zingiz  tanlab  olgan  suv 

qatlamida  kemaning  to'g'ri  harakat  qilishiga  qan­

day erishasiz? Bu  qadar ko‘p savol berib,  odobsizlik 

qilmadimmikin?

-   Mutlaqo,  professor,  -   deb  javob berdi  kapitan 

biroz  ikkilanishdan keyin.  -   Axir  siz  bu  suvosti  ke- 

masidan  hech  qachon  ketmaysiz-ku.  Oani,  salon- 

ga  yuring.  Mening  ishlaydigan  xonam  o'sha  yerda. 

Ana o‘sha yerda «Nautilus» haqida bilishingiz kerak 

bo'lgan hamma narsani aytaman.