Sun’iy intellekt tushunchasi Ekspert tizimlar Cun’iy intellekt tushunchasi «Sun’iy intellekt»

Mavzu-6. Sun’iy intellekt va ekspert tizimlar. O‘yin va hayotiy muammolarga misollar
Reja

1. 
   Sun’iy intellekt tushunchasi
   
2. 
   Ekspert tizimlar
   

Cun’iy intellekt tushunchasi

«Sun’iy intellekt» tushunchasi dastlab AQSHda paydo buldi va sekin-asta boshka davlatlarda xam keng kullanila boshlandi.

1956 yil AQSHda kompyuter va dasturlash soxasidagi 10 nafar amerikalik etakchi mutaxassisning birinchi uchrashuvi bulib utdi. Usha paytda mutaxassislardan kupchiligi yakin un yil ichida sun’iy akl yaratilishi mumkinligini taxmin kilardi. CHorak asrdan keyin, ya’ni 1981 yili sun’iy intellekt buyicha Kanadada bulib utgan Xalkaro konferensiyada birinchi uchrashuvning unta katnashchisidan beshtasi kilingan bashoratlar uta optimistik bulganligini, muammolar esa anchagina murakkab ekanligini tan olishdi. SHunday bulsa-da bu yunalishda kupgina ilmiy va amaliy natijalarga erishilgani kayd etildi. Xozirgi kunda sun’iy intellektni yaratish buyicha ilmiy ishlar kupgina davlatlarda olib borilyapti.
Intellekt — insonning tafakkur yuritish kobiliyati.
Suniy intellekt — inson intellektining ba’zi vazifalarini uzida mujassamlashtirgan avtomatik va avtomatlashtirilgan tizimlar xususiyati.
Sun’iy intellekt shaxsning nisbatan barkaror bulgan, masalan, axborotni kabul dilish va undan ma’lum masalalarni xal kilishda foydalana olishi kabi aksiy kobiliyatini ifodalaydi.
Kompyuterda xal etilayotgan masalalar, atto ayrimlari anchagina murakkab bo‘lsa-da, intellektual xisoblanmaydi. Bu urinda maktabda bajariladigan arifmetik amallar intellektual emasmi, degan savol tugiladi. Bu ifodada masalaga tegishli kandaydir noanik element mavjud. Bu masalani echishning anik algoritmi noma’lumligi yoki mavjud emasligidadir. Kandaydir standart materiallar masalani echish metodini bilmaydigan ukuvchi uchun javobni izlash, anik akliy mexnatni talab kiladigan intellektual amal xisoblanadi. Uslubni bilgan ukuvchi, ushbu turdagi masalani avtomatik ravishda echadi.
SHunday kilib, masala kanday murakkab bulmasin, agar uni echishning anik, uslubi (algoritmi) topilgan va mos dasturi ishlab chiqilgan bo‘lsa, u ishni intellektual yoki xakikatdan ijodiy xal kilingan deb xisoblasa buladi. Kompyuter uchun esa odatda bu ishning fakat mexanik amallarni bajarish qismi koladi. Pekin bu barcha masalalarda xam emas.
SHunday vaziyatlar buladiki, masalani echish algoritmi umuman topilmagan bulib, anchagina vakt sarflaganda xam uni kompyuterda echib bulmaydi. Bunday masalalar kam emas. Bular katoriga obrazlarni topish, shaxmat uynash dasturlarini yaratish, tarji- malarni avtomatlashtirish kabilarni kiritish mumkin.
Inson shunday masalalarga duch kelganda, u kandaydir yagona echimni yoki samarali uslubni topishga intilmaydi, balki masa lani echish jarayonida turli uslub va yul, axborot manbalaridan foydalanishga xarakat kiladi. U mantii, konunlarini, matematik munosabatlar, murakkab masalani maydarok masalalarga ajratish yullaridan yoki avval uchragan masalalarga uxshash muloxaza kilishdan foydalanadi. Bir suz bilan aytganda, bu urinda inson fikr lashining moslashuvchanligi va kup tomonlamaligi namoyon buladi.
Sun’iy intellekt soxasidagi ishlar, asosan, kompyuterni xozircha kam egallagan uslub va usullardan samaralirok foydala nishga «o‘rgatish»dan iborat.
Xozirgi kunda bu soxada anchagina ishlar kilingan, ya’ni intellektual vazifalarni xal kiladigan dasturlar yaratilgan. Mutaxassislar yaratilgan dasturlarni anikrok, bexato ishlaydigan kilib yaxshilash va ularni takomillashtirish ustida kizgin ish olib borishmokda.
Kompyuterda muammoni echishning optimal varianti tanlanadi. CHunki optimal variant tanlanmasa va masala to‘g‘ridan-to‘g‘ri echiladigan bulsa, unga juda kup vakt sarflashga tug‘ri keladi. Masalan, uyingizdan litseyga borishning bir necha varianti buli- shi mumkin. Birinchi bor litseyga borayotganingizda eng yakin yulni topish uchun, albatta, yordamga muxtoj bulasiz.
Bunday masalalarda umumiy uxshashlik bor — ularni tasodifiy izlash uslugi yordamida echiladi. Echishning variantlari esa, ekspotensial ravishda ortib boradi. Demak, kup sondagi echimlar ichidan eng kulayini topish asosiy muammo bo‘lib qoladi va bu masalaning echimi optimal variantni tanlashni takozo etadi.
Kompyuterlarning paydo bulishi va dasturlar yordamida masalalarni echish — bilishni yangi turlarining kelib chikishiga sabab bo‘ldi. Intellektual tizimni bunday turlardan biri sifatida kursatish mumkin. Intellektual tizimning asosiy prinsipe shundaki, biror masalani echishda insonning mantiliy fikrlash usulidan foydalaniladi.
Murakkab masalalarning echimini izlashda inson ma’lum konuniyatlarni bilishga asoslanddi. U matematik teoremalar yoki amaliyogdan olingan koidalardan foydalanadi, murakkab masalalarni sodda masalalar
ga ajratadi va boshka usullarni tatbik etadi.
Umuman, intellektual tizimning asosiy vazifasiga tuplangan bilimlar omborini tatbik etish va undan foydalangan xolda murakkab masalalarni echishning optimal yullarini izlash xamda echimini topish kiradi.