Сунъий интеллект

Sun’iy intellekt. Ekspert tizimlari

Reja:

1. Sun’iy intellekt tushunchasi
2. Sun’iy intellekt soxadagi tadkikotlar yunalishi
3. Sun’iy intellektga ikki xil nuktai nazari xakida
4. Ekspert tizimlari
5.Ekspert tizimlariga bulgan kizikishlar tugrisida
Sun’iy intelektni yaratish masalasi insoniyat aklini alakachonlar
egallab olgan.Texnikani xar bir rivojlanish okimida masala xal kilinganga uxshaydi. Xattoki xatosiz mantikiy jarayonlarni bajaradigan,shaxmat uynaydigan yoki spektrlarning murakkab analizini
bajaradigan kompyuterlar insonga yordam beradigan boshka asboblardan
kura inson intelektiga yakinlasha olmadi.
Sun’iy intelekt soxasidagi tadkikotlar yunalishi sun’iy intelekt buyicha ishlarning ikki yunalishiga bulinishi,kanday kilib sun’iy intelekt tizimlarni kurish masalasida ikki xil nuktai nazar mavjuddir. 1.Avvalo natija muximdir,ya’ni sun’iy yaratilgan va tabiy intelektual tizimlar mayillarining yaxshi kelishuvi,sun’iy intelektni ishlab chikuvchi nusxa kuchirmasligi yoki xattoki tabiy tirik analoglarning maylini tashkil kiluvchi ichki mexanizmlarga tegishli xususiyatlarini e’tiborga olmasligi kerak.
2.Aynan insoning akliy mayillarni shakillantiruvchi usullar xakidagi ma’lumotlar taxlili va tabiy fikirlash mexanizmlariniurganish
sun’iy intelektni kurish uchun asos yaratish mumkin,nimagaki bu kurilishlar avvalo modellashtirish kabi tamoyillarni kabul kilishning
texnik vositalari va biologik ob’ektlarni vazifalashning konkret xususiyatlarida amalga oshirish kerak.
Shunday kilib, birinchi yunalish insonni intellektual faoliyatining
maxsulotlarini kurib chikadi,uning tarkibini intelektual faoliyatini
turli kurinigshlarini, masalalarini yechish,teoremalarni
dalillari,uyinlarini ajratib urgandi,bu maxsulotlarni zamonaviy
texnika vositalari,ya’ni EXM lar bilan ishlab chikarishga intilishadi.Agar EXMni konkret masalalarni muvoffakiyatli yechadigan
kilib programmalash udalansa,intelektual faoliyatning tegishli turi
avtomatlashtirilgan xisoblanadi.
Sun’iy intelektning bu yunalishi muvoffakiyati EXM va sun’iy
programmalash,kompyuter fani deb ataladigan ilmiy-texnik tadkikotlarning kompleksi rivoji bilan boglikdir. Sun’iy intelektning
ikkinchi yunalishi intellektual faoliyatning neyrofiziologik va psixologik mexanizmlari xakidagi ma’lumotlarni yanada kengrok planda
insonning akliy mayli karab chikadi. Ishlab chikaruvchilar bu mexanizmlarni texnik kurilmalarni texnik kurilmalar yordami bilan ishlab chikishga intilishadi,ularning mayllari inson mayillari bilan
ma’lum bir,oldindan berilgan chegaralarga mos kelishadi. Buning natijasida insoniy faoliyatning tegishli turli avtomatlashtirilgan xisoblanadi.Intelektual robortlarning yaratilishi va foydalanish bilan
boglik muammolarni yechish bunga misoldir. Sun’iy intellektda 1avlod
EXMlari paydo bulishi bilan bir vaktning uzida boshkotirmalarni yechadigan,xar xil uyinlarni uynaydigan va teoremalarni isbotlaydigan programmalarni ishlab chikarish boshlandi.Rejalashtiruvchi tizimi,uzi yuruvchi robort-apparat xarakatlarini boshkarish uchun ishlatiladigan STRIPS tizimi xisoblandi.Bu robot xonalarda xarakatlanishi , mavjud ob’ektga yakinlanishi,ularga tegigshli eshiklar orkali utish mumkin . Mashinani intelekt buyicha tadkikotlardan obrazlarni tanlab olish muom-mosiga muxim e’tibor beriladi. Robototexnikada kurinishli obrazlarni tanlab olish usuli kuprok rivojlangan xisoblanadi.
Bu usullarni amalga oshiruvchi algoritmlar,mashinani yoki texnik
kurish tizimining asosiy kismi xisoblanadi. Ular uchun turli lptik
tizimlar,vidiokamera va boshkalar axborot manbai xisoblanadi. Texnik
kurish tizimi yechadigan asosiy vazifalarni ikki sinifga ajratish mumkin:
Inspeksiya va identifikatsiya.
Inspeksiyaning vazifasi ob’ektlar mavjudligini
tekshirish,nuksonlarni aniklash va boshkarishdan iboratdir.
Idetifikatsiyaning texnik vazifasi ma’lum ob’ektlarning
pozitsiyasining Aniklash ,bulak ob’ektlarning bir-biriga yakinlashayotgan – bekitilayotgan xollarda ajratish,uxshash ob’ektlarni aniklash va boshkalardan iborat.Taxminan texnik kurish tizimining 30% bo’ektlarining identifikatsiyasi uchundir.
Mashinali kurish soxasida murakkab saxnalarni topib olish va
«Tushinish buyicha» fazoda ernik joylashgan uch ulchamli kuplab ob’ektlarni xam kushgancha tadkikotlar faol rivojlanmokda. Tonib olishda
soyalarning joylashuvi va konfiguratsiyasi,polutonlar, ob’ektning teketurli xususiyatlari xakidagi axborotlardan foydalaniladi.
Kurinishli axborotlardan tashkari rabota texnik tizimlarda uning boshka
turlari xam foydalaniladi: taktil (yakinlashuv xakida), proksimit
(masofa xakida) pozitsion (joylashuv xakida) kuch va momentli. Maxsus
ishlab chikarilgan dashchiklar axborot manbai xisoblanadi: Masofani
ulchovi, soyani ulchovi, ultira tovushli lakatirlar.
Bu tizimlarda, ya’ni robirtlarning tashki axvoli modulining yoki uning
ichki xolatini kuruvchi modullar kayta ishlanadi. Bunday tizimlarning
ayrimlari fakat ulchash tabiatiga egadir, boshkalari obrazlarni tanib
olishning rivojlangan vositalaridan foydalaniladi. Sun’iy intllekt
buyicha keyingi un yillikda tadkikotlar doirasida – mustakil ekspert
tizimini yoki bilimlar injeneriyasi shakillandi. Bu yunalishning vazifasiga inson – ekspert uchun kiyin xisoblangan, topshiriklarni yechish
uchun bilimlarda va jarayonlarni kiritishdan foydalanuvchi dasturlarini
umumiy ishlash va tadkik kilish kiradi. Ekspert tizimlarini umumiy axamiyati sun’iy intllekt tizimiga kiritilishi mumkin, berilgan jarayonlargina bajarmay, balki kidiruv meteprotsedurasi generatsiya kilinadi va yangi konkrent topshiriklarni yechish jarayonlarida foydalaniladi.
Ekspert tizimlariga ulkan kizikishlar uchta sabab tufayli vujudga
kelgan.Birinchida, ular noformal soxalarda topshiriklarning keng doirasi
yechimiga yunaltirilgan. Ikkinchidan, ekspert tizimi yordamida dasturlashni
bilmaydigan mutaxassislar, uzlarini kiziktirgan ilovalarni mustakil
yarata olishlari, xisoblash texnikalaridan foydalanish doiralarini birdaniga kengaytirish imkonini beradi. Uchinchidan, ekspert tizimlari
topshiriklarni amalda yechishda ekspert tizm bilan jixozlanmagan inson-
ekspert imkoniyatlaridan ustun keladigan natijalarga erishdilar. Ekspert
tizimlari integiral mikrosxemalarni loyixalashda, nosozliklarni
tuzatishda, xarbiy ilovalarda va dasturlarini avtomatlashtirishda keng
tarkalgan.

Tavsiya etilgan adabietlar ruixati: