|
QANDAY JAVOB BERISH KERAK?
Egzentrik nutq yoshi Bu xulosalar juda mantiqiy ko'rinadi va bolada egosentrik muloqot shaklining belgilarini ko'rsatganda haddan tashqari tashvishlanmaslikka yordam beradi. Axir bunday fikrlash faqat o'z-o'zidan yoki ijtimoiy nogironlik haqida o'ylamasdan gapirmaydi va shundagina shizofreniya namoyonlari bilan uni noto'g'ri aralashtirib yuboradigan darajada jiddiy ruhiy buzuqlik bo'lmaydi. Egzentrik nutq - bu bolaning mantiqiy fikrlash taraqqiyotidagi o'tish davri bo'lib, oxir-oqibat ichki holatga aylanadi. Shu sababli ko'plab zamonaviy psixologlar egozentrik nutq shaklini to'g'ri tuzatishga yoki davolashga urinishga hojat yo'q deb aytishadi - bu mutlaqo normaldir.
Lev Semenovich Vygotskiy (1896-1934) - buyuk sovet olimi, psixolog, yuqori psixologik funktsiyalarni o'rganish ilmiy tadqiqotining asoschisi. Vygotskiy asarida fikrning so'zga munosabati kontekstida fikrlash va nutq muammolari ko'rib chiqiladi va tahlil qilinadi. Muallif u tomonidan kashf etilgan inson psixikasi va fikrlash jarayoni uchun juda katta ahamiyatga ega bo'lgan hodisalarni tasvirlaydi
Tadqiqot dasturining asosiy vazifasi muammoni aniqlash va uni hal qilish usullarini topishdir. Tafakkur va nutqning genetik ildizlari nimada, nutq tafakkurining genezisi nima, bolalikdagi so'zlarning ma'nolarini rivojlantirishning asosiy usuli nima va siz bolaning ilmiy va o'z-o'zidan paydo bo'ladigan kontseptsiyalarini qanday o'rganishingiz mumkin - bularning barchasi muallif tomonidan o'rganish va tahlil qilish uchun taklif qilingan.
Tafakkur va nutq muammosi juda qadimiy, ammo eng rivojlangan bo'lmagan, chunki turli tadqiqotchilar uni hal qilishning faqat ikkita qutbini taklif qilishgan: fikr yoki so'zning to'liq birlashishiga imkon berish yoki ularni ajratish. Muallif sizni butun qismni bo'lak bo'lmaydigan qismlarga bo'lish imkonini beradigan tahlil usulini tanlaydi. Ularni so'zning ma'nosida topish mumkin, chunki uning ichki tomoni aniq o'rganilmagan. Ma'nosiz bo'lgan so'z nutq doirasiga kirishi mumkin emas, shuning uchun ma'noning o'zi nutq hodisasi sifatida ham, tafakkur doirasiga tegishli deb hisoblanadi.
Dastlab, nutq kommunikativ funktsiyaga ega. Ushbu xabarni tushunish va unga munosib javob berish uchun nutq xabarini yaratish uchun maxsus tayyorgarlik jarayoni va ma'lum bir ichki psixologik faoliyat zarur. Bu erda muallif ichki nutqni aqliy inson haqiqatining alohida sohasi sifatida gapiradi. Bu tashqi nutqdan farq qiladi, u ibodatlarni tayyorlashga qaratilgan emas, balki egotsentrik nutqdan ("o'zi uchun") kelib chiqadi. Bunday nutq bolalarga xos bo'lib, ular rivojlanayotgan fikr jarayonlarining tashuvchisidir. Egotsentrik fikrlash deb atash mumkin bo'lgan bu o'ziga xos nutq haqiqati, bola fikrining mavjudligining yagona shakli. Va barcha o'zgarishlardan so'ng, fikrlash ichki nutqqa aylanib, aqliy jarayonga aylanishi mumkin. Mavjud qisqartirilgan tabiat tufayli bir qator xususiyatlarga ega:
Nutq parchalangan va predikativ.
Unda fonetik tomonlari kamaygan.
Og'zaki ma'no uning ma'nosidan ustundir
Bola bitta so'zdan boshlab, yana ikkitasi bilan bog'laydigan, batafsil jumlalar asosida so'z birikmalarini tuzishda davom etadigan tildan faol foydalanadi. Ichki semantik nutq qarama-qarshi yo'nalishda rivojlanadi: bola butun gapni o'zlashtiradi va keyin fikrni bir qator og'zaki ma'nolarga ajratish kabi semantik birliklarni tahlil qila boshlaydi.
Vygotskiy, zavq bola tafakkurining rivojlanishida etakchi o'rinni egallaydi, deb ta'kidlagan J. Piagetning kontseptsiyasini ko'rib chiqadi. Rivojlanish jarayonida bola uni kattalar fikrlash uslubi bilan tanishtiradigan ijtimoiy muhitga duch keladi. Shu sababli, bola fikrlarni ajratishni, boshqalar nima deyayotganini tushunishni va ularga xuddi shu tilda javob berishni o'rganadi. Piaget muloqotning ushbu usulini bolalarning fikrlarini sotsializatsiya qilish jarayoni deb ataydi. Unda mantiq va alogizm xususiyatlarining uyg'unligi ko'rsatilgan: mantiqiy fikrlash bolaning ijtimoiy hayotidan kelib chiqadi, mantiqiy fikrlash uning boshlang'ich bolalik fikrlaridan kelib chiqadi.
Yana bir muallif V. Stern, voqelikni idrok etishning individual ob'ektlarni idrok etishidan boshlanishi haqida gapiradi. Bola predikatning kiritilishi bilan ikki so'zli jumlalarni ishlatishni boshlaydi, shundan keyin harakatlar, sifat va munosabat paydo bo'ladi. Ammo xronologiyada tashqi nutqning rivojlanish bosqichlari bolalarning appelyatsiya bosqichlariga to'g'ri kelmaydi. Bu uzoqroq xarakterga ega bo'lgan ob'ektiv bosqichdir va ta'sir bosqichida nutqning tashqi tomoni va bolaning semantik faoliyati o'rtasidagi bog'liqlik xronologik ravishda buziladi. Ammo shu bilan birga, nutqning mantiqiy tuzilishini ham, tashqi tomonini ham o'zlashtirishda bolaning rivojlanishi o'rtasida mantiq bor. Bola so'z boyligini faol ravishda to'ldirishni va har bir yangi so'zga qiziqishni boshlaganida, nutqni rivojlantirishda burilish bo'ladi
Nutqning tafakkuri turlicha: nutqning og'zaki (tashqi) va semantik (ichki) tomonlari bor. Biz gaplashayotgan narsalarning barchasini tushunamiz va uni eshitgan, ko'rgan yoki o'qigan narsadan ajratib olamiz. Bolalar so'zlarining ma'nolari doimiy ravishda rivojlanib bormoqda va bu jarayon besh yil bilan tugamaydi. Maktab yoshida bolalarning his-tuyg'ularining miqdoriy o'sishi va elementlar va ular o'rtasidagi munosabatlarni takomillashtirish mavjud. Bolaning shaxsini shakllantirish uning tafakkuri rivojlanish darajasi bilan chambarchas bog'liq.
Muallif kontseptsiyalarni rivojlantirish muammosi bo'yicha bir qator tajribalar o'tkazdi. Bolalarga bir nechta geometrik raqamlar taklif qilindi, ularning orqa qismida ma'nosiz so'zlar bor. Bola raqamlarni tanlashi kerak edi, yo'l davomida tushunchalarni ishlab chiqdi va so'zlarga ma'no berdi. Bu jarayon, aslida, 12 yoshida, o'spirinni shaxsiy psixologik jarayonlariga bo'ysundirish vositasi sifatida ishlatiladigan belgi yoki so'z uni muammolarni hal qilishga yo'naltirganda tugaydi. Kontseptsiyalarning rivojlanishi uch bosqichdan o'tadi: sinkretizm, murakkab shakllanish va ushbu tushunchalarning rivojlanishi. Maktabda bolalarning o'qishi har doim ular erishgan rivojlanish darajasidan ustun turadi, shuning uchun o'qituvchi har bir o'quvchining yaqin rivojlanish zonalarini aniqlashi kerak. "Bu so'zning ma'nosi nutqda ham, intellektual hodisada ham paydo bo'ladi va bu uning aqliy hayotning ikki xil sohasiga mutlaqo tashqi ekanligini anglatmaydi."
Do'stlaringiz bilan baham: |
