|
M AQSUD SHAYXZODA
(1908 - 1 9 6 7 )
S
Maqsud Shayxzoda nomi nafaqat o‘zbek
kitobxonlari, balki qardosh ozarbayjon
o‘quvchisi uchun ham ardoqli nomdir. Chunki
iste’dodli shoir Ozarbayjon diyorida tug‘ilib,
ijodkor sifatida 0 ‘zbekistonda, o ‘zbeklar
bag‘rida ulg‘aydi, atoqli qalam soliibi sifatida
.
kamol topdi, o‘zbek adabiyotining XX asrdagi
ulkan namoyandasiga aylandi. Ikki xalqning
farzandi b o ‘lmish Maqsud M a’sum o‘g‘li
Shayxzoda 1908-yilda Ozarbayjonning Agdash
(Oqtosh) shahrida shifokor oilasida tug‘ildi.
Boshlang‘ich va o‘rta ma’lumotni o‘zi tug‘ilgan shahrida olgach,
Boku Oliy pedagogika institutiga sirtdan o‘qishga kiradi. 1925-yildan
boshlab Darbanddagi 1-bosqich ozarbayjon maktabida, Bo‘ynoqdagi
ta’lim va tarbiya texnikumida o‘qituvclii bo‘lib ishlaydi. 1927-yilda
aksilinqilobiy taslikilot a’zosi sifatida qamoqqa olinib, 1928-yilning
fevralida Toshkentga surgun qilinadi. Maqsud Shayxzoda Toshkentga
kelgach, turli gazeta-jumallarda adabiy xodim, 1935—1938-yillarda
0 ‘zbekiston Fanlar Komiteti qosliidagi Til va adabiyot inst.itut.ida
ilmiy xodim, 1938-yildan vafotiga qadar Nizomiy nomidagi
Toshkent Davlat pedagogika instituti (hozirgi Nizomiy nomidagi
Toshkent Davlat pedagogika universiteti)ning o‘zbek mumtoz
adabiyoti kafedrasida dotsent vazifasida xizmat qildi.
Shayxzoda o‘zi e’tirof etganidek, hali savodi chiqmasidan she’r
mashq qila boshlagan shoir. Biroq u o ‘zining dastlabki ijod
namunalarini 1929-yildan boslilab e’lon qila boshladi. 0 ‘ttizinchi
yillarda shoiming «Loyiq soqchi», « 0 ‘n she’r», «Undoslilarim»,
«Uchinchi kitob», «Jumhuriyat», « 0 ‘n ikki», «Yangi devon»,
«Saylov qo‘sliiqlari» nomli she’riy to ‘plamlari naslir etiladi. Ushbu
she’riy majmualar Maqsud Shayxzodani o‘zbek adabiyotida o‘z
ovoziga ega bo‘lgan katta iste’dod sifatida elga tanitdi.
Ikkinclii jahon urushi yillarida Shayxzoda barcha o‘zbek shoir
va yozuvchilari qatori bor ijodiy salohiyatini fasliizm ustidan g‘alaba
qozonishga qaratdi. Bu davr shoir ijodining yuqori darajaga
ko‘tarilgan, uni chinakam vatanparvar ijodkor ekanini namoyon
qilgan davr bo‘ldi. Insoniyatga tahdid solayotgan XX asr balosi —
fashizmni yo‘q qilish, hayotni, tiriklikni, or-nomusni saqlash,
xalqni ruhan yengilmaslikka, matonatga undash shoiming o‘sha
yillari chop etilgan «Kurash nechun» (1941), «Jang va qo‘shiq»
(1942), «Kapitan Gastello» (1941), «Ko‘ngil deydiki» kabi
to ‘plamlarining bosh mavzusi bo‘ldi. Shu yillarda Shayxzoda
«Jaloliddin Manguberdi» (1944) dramasini yozdi. Unda o ‘z
yurtining ozodligi va mustaqilligi uchun m o‘g‘ul bosqinchilariga
qarshi kurashgan Xorazm sholiining jangovar jasoratini tarixan
aniq va haqqoniy tasvirladi.
Qadrli o‘quvchi! 0 ‘zbekiston tarixi fanidan yaxshi m a’lumki,
yurtimizni XIII asrlarda Chingizxon qo‘shinlari bosib olmoqchi
bo‘lganida, xalqimizning asl mard o‘g‘lonlaridan biri Jaloliddin
M anguberdi istilochilarga qarshi qattiq kurashadi. V atan
mustaqilligini saqlash uchun mardonavor turib jang qiladi. Ushbu
drama o‘z vaqtida sahnalashtirilgan va jasur vatanparvar Jaloliddin
M anguberdi siym osini sahnada buyuk aktyorim iz Shukur
Burhonov gavdalantirgan.
Maqsud Shayxzoda urushdan keyingi tinch qurilish yillari yana
qaytadan nohaq qatag‘on qilinganiga qaramay, farovon hayot va
bunyodkorlik zavqini tarammum etuvchi she’riardan iborat « 0 ‘n
besh yilning daftari», «Olqislilarim», «Zamon torlari», «Shu’la»,
«Chorak asr devoni» kabi to ‘plamlarini nashr ettiradi. 1958-yilda
shoir qadimiy va navqiron, azim poytaxtimiz Toslikent haqida teran
falsafiy va ushbu shaharga nisbatan nihoyatda ehtirosli tuyg‘ularga
boy «Toshkentnoma» dostonini yozadi.
Shayxzoda adabiyotning liro-epik turida ham muvaffaqiyat bilan
qalam tebratgan ijodkor. U « 0 ‘rtoq mulk», «Tuproq va haq»,
«Chirog‘», « 0 ‘rtoq», «Meros», «Ovchi qissasi», «Iskandar
Zulqamayn», « 0 ‘n birlar», «Jenya», «Oqsoqol», «Alimadjonning
hikmatlari», «Uchinchi o‘g‘il», «Nurmat otaning tushi» kabi
dostonlaming muallifidir.
M aqsud Shayxzoda badiiy asarlar yozibgina qolm ay,
adabiyotshunoslik va adabiy tanqid sohasida samarali ijod qilgan.
Ayniqsa uning buyuk mutafakkir Alisher Navoiy ijodi va faoliyatini
o‘rganishga bag‘ishlangan jiddiy tadqiqotlari navoiyshunoslik fanini
yangi taraqqiyot bosqichiga olib chiqdi, desak yanglishmaymiz.
Shuningdek, zabardast olimimiz o‘zbek mumtoz va zamonaviy
adabiyotning Bobur, Muqimiy, Furqat, Oybek, G ‘afur G ‘ulom,
Hamid Olimjon, xalq og‘zaki ijodining ajoyib vakili Fozil shoir,
jahon adabiyotining Nizomiy Ganjaviy, Shota Rustaveli, A. S. Push
kin, N. A. Nekrasov, A. N. Ostrovskiy, T. G. Shevchenko, A. P. Che-
xov kabi namoyandalariga bag‘ishlangan asarlar yaratgan. Shayxzoda
mohir tarjimon sifatida Sh. Rustaveli, V. Shekspir, A. S. Pushkin,
M. Yu. Lermontov, Nizomiy, Fuzuliy, Mirza Fatali Oxundov,
Ezop, Esxil, Gyote, Bayron, Mayakovskiy, Nozim Hikmat va
boshqa yozuvchilaming asarlarini o‘zbek tiliga ag‘dargan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
