|
Savol va topshiriqlar
1. Fitrat va unga zamondosh ijodkorlarning millatparvarlik ruhidagi
asarlar yozishiga sabab bo‘lgan tarixiy hodisalar to‘g‘risida nimalami bilasiz?
2. Sho‘ro (sovet) tuzumining dastlabki yillarida o‘zingiz istiqomat
qiladigan hududlarda ro‘y bergan hodisalar to‘g‘risida keksalardan so‘rab,
bilib olishga harakat qiling.
3. 0 ‘z oilangiz taqdirida bu tuzum qanday iz qoldirganini bobo va
buvilaringiz esdaliklari asosida hikoya shakliga keltirib, sinfda o‘qib bering.
4. «Mirrix yulduziga» she’rini yozib e’lon qilish bilan Fitrat qanday
maqsadni ko‘zlagan, deb o‘ylaysiz?
5. «Ikki yuzli ishbuzarlar, shaytonlar» faqat Fitrat zamoniga xos kimsalar
edi, desak, to ‘g‘ri bo‘ladimi? Yaqin va uzoq tarixdan olingan misollar
bilan fikringizni isbotlashga harakat qiling.
6. Shoir kim larni «Qardosh etin to ‘ymay yegan qoplonlar»ga
o‘xshatyapti?
7. Nega bir o‘lka yonsa, kimlarningdir qozoni qaynaydi? Dunyodagi
shunday «tartib»ni adolatli deb hisoblaysizmi? Sizningcha, chinakam adolatli
tartib qanday bo‘ladi?
8. Bugungi kunda ham dunyoning qay bir burchidagi o‘lkalarga o ‘t
qo‘yib, o‘z qozonini qaynatishga urinishlar bo‘lyaptimi? Misollar bilan
isbotlang-chi!
9. XX asming 20—30-yillarida yaratilgan asarlar orasida «Mirrix yulduziga»
she’riga mazmunan yaqin turadigan yana qanday asarlami o‘qigansiz?
10. «Mirrix yulduziga» she’rini o‘qishli qilib turgan jihatlar nimalardan
iborat?
11. Badiiy asar pafosi deganda nim alar tushunilishi to ‘g‘risida
o‘qituvchingizdan so‘rab, bilib oling.
0 ‘GUT
Og‘ir yigit, sening go‘zal, nurli ko‘zingda
Bu millatning saodatin, baxtin o'qudim.
0 ‘ylashingda, turishingda hamda o'zungda
Bu yurt uchun qutulishning borlig'in ko‘rdim.
Turma — yugur, tinma — tirish, bukilma — yuksal,
Hurkma — kirish, qo‘rqma — yopish, yo‘rilma — qo‘zg‘al!
Yel yo'lini to‘sib turgan eski bulutlarni
Yondirib qo‘y, yirtib tashla, barchasin yo‘q et.
Qilolmasang shu ishlarni,
Sening uchun xo‘rlikdir bu...
Yiqil, yo'qol, ket!
Shoiming « 0 ‘gut» she’ri bundan oldin talilil qilingan «Mirrix
yulduziga» asarining mantiqiy davomidek yangraydi.
Xo‘sh, buni nimalarda ko‘ramiz?
Guvolii bo‘ldikki, «Mirrix yulduziga» she’rida Turkiston o‘lkasi
XX asr boslilarida tushib qolgan g‘oyat achinarli holat o‘z ifodasini
topgan. Jafokash Vatan vujudiga joylashib olib, qonini zulukdayin
so‘rgan kimsalar kirdikoridan ozorlangan lirik qaliramon xayolan
Mirrix yulduziga murojaat etadi. Bu murojaat boshdan-oyoq achchiq
savollardan tashkil topgan. Afsuski, «yerimizning eng qadrli tuqg‘ani» —
go‘zal Mirrix ham bu holdan lol qotgan — sira gapirmaydi,
gapirolmaydi. Tabiatan o‘t-olovga qiyos beriladigan shu yulduz ham
yer yuzida bo‘layotgan adolatsizliklardan bezib uzoqlarga qochgan...
Shoir « 0 ‘gut»da o‘zi va millati dardlariga najotni topganday
bo‘ladi. Bu najot — xalqning og‘ir-vazmin, mulohazakor, biroq
ko‘zlari yoniq farzandlari — yigitlaridir!
Bu yigitlaming nurli ko‘zlarida shoir millatning ertangi kunini,
baxt-u iqbolini ko‘radi. Zero, har qanday xalqning kelajagi uning
bag‘ridan yetishib cliiqajak avlodga, bu avlodning millat orzularini
qanchalik chuqur anglashiga bog‘liqdir. Oradan yillar o ‘tib,
o‘zbekning boshqa bir iste’dodli ijodkori «Yigitlarga» degan masliliur
she’mi yozadi. Bu she’rdan shunday liikmatli misra ham o‘rin oladi:
Yigit omon bo‘Isa, xavf-u xatar yo‘q...
(G ‘afur G‘ulom)
Yo‘rilma —
charcham a, o'tirm a.
Yigitning omonligi esa faqat uning sog‘ligi, to ‘rt muchasi butligi
bilan o‘lchanmaydi. «Yigitning omonligi» degan tushuncha o‘z
bag‘riga nilioyatda ko‘p mazmunni, talabni jamlaydi. Devday yigitlari
bo‘laturib, yovga yengilgan — do‘stga zor, duslimanga xor, nomardga
muhtoj bo‘lgan xalqlami ham juda ko‘p ko‘rdi bu olam.
Yigitning omonligi — uning imoni butligi, millatga fidoyiligi,
mushfiqlarga shafqati, do‘stlarga sadoqati, yorga vafodorligi,
duslimanga nafratidir!
Bunday yigitning nigolii m a’nosiz va so‘lg‘in emas, balki nurga,
yog‘duga to la bo‘ladi!
Bunday o‘g‘lonning tili ming‘irlashga, g‘iybat-u mayda gapga
aylanmaydi. U so‘zlaganida xalqjon-u dilini berib tinglaydi, uning
ortidan ergashadi.
Jo‘mard farzand o‘z or-u nomusini o‘zgaga toptatib, bu holga
bahona izlab o‘tirishdan o‘limni afzal biladi. Chinakam xalq farzandi
uchun millat va mamlakat taqdiri har narsadan muhimroqdir!
Shoir ayni shunday avlodni ko‘rgandek — najotni topgandek
bo‘ladi. Va yuragi orziqib, bu avlodni sliiddatga — harakatga undaydi:
Turma — yugur, tinma — tirish, bukilma — yuksal,
Hurkma — kirish, qo'rqma — yopish, yo‘rilma — qo'zg'al!
Zero, shoiming shoshganicha, shoshtirganicha bor edi. Uni
muvozanatdan chiqargan, qo‘liga qalam, ko‘ngliga olov bergan
hodisalar zarracha vijdoni boMgan insonni befarq qoldirishi mumkin
emas! Bu hodisalaming ayrim manzaralari, aytganimizdek, uning
«Mirrix yulduziga» she’rida jonli ifodasini topgan.
« 0 ‘gut» she’rining sarlavhasi zamirida «pand», «nasihat»,
«maslahat» m a’nolari emas, balki ko‘proq
«chaqiruv», « d a ’vat»,
«uyg‘otish»
m a’nolari yotibdi, desak, to ‘g‘ri boMadi.
Qolaversa, «og‘ir yigit»ga qaratilgan bu murojaatda bir shoir
iltijosi, da’vatigina emas, bu haroratli ovozda kamida bir millatning
asriy istagi, qalb chaqirig‘i eshitilmayaptimi?!
...Qilolmasang shu ishlarni,
Sening uchun xo'rlikdir bu...
Yiqil, yo‘qol, ket!
Do'stlaringiz bilan baham: |
