masliliur. Ta’lim, fan va madaniyat masalalari bo‘yicha islom
taslikiloti — AYSESKO tomonidan 2007-yilda Toslikent shalirining
«Islom madaniyati poytaxti» deb e’lon qilinislii ham bejiz emas.
Islom bag‘rida paydo bo‘lib, insoniylikni eng yuqori pog‘onaga
ko‘tarish falsafasiga aylangan tasavvufning ravnaqi ham ko‘p
jihatdan Vatanimizda yetisliib cliiqqan ulug‘ avliyo zotlarga bog‘liq
b o ‘ldi.
Xojagon-naqshbandiya, yassaviya, kubraviya tariqatlari
aynan shu yerda paydo bo‘lib, musulmon dunyosining keng may-
donlariga yoyildi. Qodiriya tariqati esa bizda to XX asr boshlariga
qadar izcliil davom etdi.
Bu tariqatlar orasida naqshbandiyaning milliy m a’naviyatimiz
rivojida ayricha o‘m i va mavqei bor. Asarlari va faoliyati milliy
merosimizning juda katta qismini tashkil etadigan Abdulxoliq
G ‘ijduvoniy, Bahouddin Naqshband,
Amir Temur, Xoja Ubay-
dulloh Aliror Valiy, Husayn Boyqaro, Alisher Navoiy, Zahiriddin
Bobur, Boborahim Mashrab va boshqa ulug‘ zotlar ham bevosita
naqshbandiya tariqati vakillari edi.
Mustaqillik yillarida tasavvuf, jumladan, naqshbandiyaga
munosabat tubdan o‘zgardi — o‘z tarixiy-milliy izmiga tusliib
oldi. Xususan, Bahouddin Naqshband (1993), Abdulxoliq G ‘ijdu-
voniy (2003), Xoja Ubaydulloh Aliror Valiy (2004)
tavalludlari
to ‘ylari o‘tkazilishi, ular merosining nashr etilislii, maqbaralari
obod qilinislii alohida ahamiyatga ega.
Hozir g‘oyaviy-mafkuraviy jihatdan juda murakkab zamonda
yashayapmiz. Insonlar ongi va qalbini egallash uchun kurash
kuchaygandan-kuchayib boryapti.
Yot kuchlar avval islom niqobi ostida terroristik-ekstremistik
g‘oyalar va ta ’limotlarni olib kirishga intildi. Keyin nasroniylik
dini qobig‘ida turli missionerlik harakatlari amalga osliirildi.
Zimdan
buddaviylik dini niqobi ostidagi g‘oyalar targ‘iboti ham yo‘lga
qo‘yilganiga guvohmiz.
Eng xavflisi, davlat siyosatining tasavvufga bunday ijobiy
m unosabatini suiiste’mol qilib, ana shu muqaddas ta ’limot
panohida o ‘zlarining yovuz m aqsadlarini amalga oshirishga
urinishlar ham u yer-bu yerda uch ko‘rsata boshladi.
Shuning uchun xalqimizga tasavvufning asl moliiyatini ochib
berish orqali uni, kerak b o ‘Isa, yot ta ’sir va torta-tortlardan
himoyalash zarur. Aks holda, oddiy odamlarda
insonni komillikka
undovchi g‘oyalar tarafdori b o ‘lgan tasavvuf, ayniqsa, uning
so‘nggi, rivojlangan, soTiylami ijtimoiy-siyosiy faollikka, yaratuv-
chilikka, dilni Allohga berib, qo‘lni ish bilan band etishga da’vat
etuvchi naqshbandiya tariqati tarixi, nazariyasi, uning vakil lari
hayoti va faoliyati haqida ham noto‘g‘ri tasawurlar paydo bo‘lib
qolishi mumkin. Holbuki, naqshbandiyaning jamiki
ijobiy jihat-
larini bugungi hayotimiz g‘oyalariga aylantirishimiz, ulug‘ bobo-
larimizdan juda ko‘p narsa o ‘rganishimiz, bu ta ’limot haqida
bugunning gapini aytishimizga katta ehtiyoj bor.
Shu sababli naqshbandiya tariqatining buyuk vakillari, hatto
birgina Alisher Navoiy hayoti va ijodining bevosita tasaw uf bilan
bog‘liqm uliim yo‘nalislilari, nozik jihatlaridan boxabar bo‘lishimiz
har taraflama zarur.
Sho‘ro siyosati g‘alati edi. Misol uchun tarvuz — dumaloq.
Lekin shuni dumaloq emac, kub degisi kelib qolsa, pichoqni olib,
shart-shart kesardi-yu, o‘rtasidan bir kub yasab qo‘ya qolardi-da:
«Mana, kub-ku!» — deb turaverar edi.
Endi qayga borsangiz,
boring, tushingizni suvga aytib, dardingizni qorga yozing!..
Alisher Navoiy ijodining nazariy-falsafiy, ya’ni diniy-tasawufiy
mohiyatini tushunish va tushuntirishda ham xuddi shunday yo‘l
tutildi hisob.
Masalan, bu buyuk qalam soliibi she’riyatida uchraydigan
«zohid» va «shayx» timsollari (obrazlari) bir ko‘z bilan ko‘rilib,
aksar tadqiqotlarda salbiy m a’noda tushunildi va tushuntirildi.
Holbuki, masala birmuncha nozik, uni bunday bir tomonlama va
yuzaki munosabat-u qarashlar bilan hal etib, aniqlashtirib bo‘lmas
edi. Shuning uchun, yana ham aniqroq qilib aytiladigan bo‘lsa,
ana shunday nozik did va farosat bilan munosabatda bo‘lish talab
etiladigan, aynan shu muammoga aniqlik kiritishga tayyor manba
yoki asos bo‘ladigan asarlarining icliiga ko‘p ham kirilmadi — ular
nazardan chetda qolib ketaverdi.
«Shayx» radifli g‘azal ham aynan shunday asarlardan biri bo‘lib
keldi.
Bu g‘azalda ikki toifa din ahli tilga olingan, aniqrog‘i, bir-
biriga qarama-qarslii qo‘yilgan. Agar kimki shu noziklikni sezmasa,
his etmasa, g‘azal mohiyatini mutlaqo tushunmaydi.
Birinchi toifa —
Do'stlaringiz bilan baham: