1. Sug‘urta bozorini davlat tomonidan tartibga solishning zarurligi va vazifalari
2. Sug‘urta faoliyatini tartibga solish vakolatiga ega bo‘lgan organlar
3. Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining faoliyatini litsenziyalash
4. Tayanch iboralar
1. Sug‘urta bozorini davlat tomonidan tartibga solishning zarurligi va vazifalari
Bugungi kunda mamlakatimiz iqtisodiy hayotida sug‘urta faoliyati strategik ahamiyatga ega bo‘lib, bu sohadagi davlat siyosatining mohiyati uning bozor infratuzilmasining muhim tarkibiy elementi sifatidagi ahamiyati va salmog‘ini yanada oshirishdan iborat.
O‘zbekiston Respublikasi milliy sug‘urta bozorini va sug‘urta faoliyatini isloh qilishing asosiy yo‘llaridan biri - erkinlashtirishni kuchaytira borgan holda ushbu faoliyat ustidan davlat nazoratini ham kengaytirish, nazorat olib borishning huquqiy bazasini mustahkamlashdan iborat.
O‘tish davrini boshdan kechirayotgan mamlakatlarda davlat tartibga solish va nazoratni samarali yo‘lga qo‘ymasdan turib sug‘urta bozorini erkinlashtirilishi bu bozorda bosh-boshdoqlik, tartibsizlikni avj olishiga olib kelishi mumkinligini jahondagi bir qator davlatlar tajribasi yaqqol ko‘rsatib turibdi. Bunday sharoitda ayrim jinoiy kimsalar tomonidan noqonuniy amaliyotlar amalga oshirilishi, asossiz boylik ortirish uchun keng imkoniyatlar tug‘ilishi mumkin. Bu sohada moliyaviy jinoyatlar sodir etilishi sug‘uratlanuvchilar manfaatlariga jiddiy ziyon yetkazadi, sug‘urta faoliyati obro‘siga putur yetishiga olib keladi va bozor munosabatlarining shakllanishi – rivojlanishiga halal beradi.
Sug‘urta bozorini davlat yo‘li bilan tartibga solish qo‘yidagi vazifalarni bajaradi: 1) Zarur iqtisodiy va huquqiy zaminni mustahkamlash va takomillashtirish yo‘li bilan sug‘urta bozori rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratish;
2) Kerakli me’yoriy-huquqiy qoidalar belgilash orqali sug‘urtalanuvchilar va sug‘urtalovchilar huquqlari hamda boshqa qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlash;
3) Sug‘urta bozori infratuzilmasini, uning tarkibiy qismlarini yanada rivojlantirish;
4) Mustaqil sug‘urta brokerlari, ixtisoslashgan yuridik maslahat-tahlil hamda auditorlik firmalari shakllanishi va rivojlanishiga ko‘maklashish;
2. Sug‘urta faoliyatini tartibga solish vakolatiga ega bo‘lgan organlar
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 8 iyuldagi «Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaroriga asosan sug‘urta faoliyati ustidan davlat nazoratini amalga oshirish vazifasi Moliya Vazirligi huzurida tashkil etilgan sug‘urta nazorati bo‘yicha Davlat inspeksiyasi (keyinchalik Davlat inspeksiyasi) zimmasiga yuklatildi. Ushbu inspeksiya to‘g‘risidagi nizom ham yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan qaror bilan tasdiqlandi va Davlat inspeksiyasi o‘z faoliyatini amalda 1999-yil fevral oyidan boshladi.
Davlat inspeksiyasining asosiy maqsadi sug‘urta tashkilotlari faoliyatini kuzatib borish va sug‘urta bozori ishtirokchilarining, sug‘urtalanuvchining ham, sug‘urtalovchining ham huquqlari hamda boshqa qonuniy manfaatlarini qo‘riqlashdan iborat.
Yuqoridagi vazifalardan kelib chiqqan holda Davlat inspeksiyasi qo‘yidagi funksiyalarni bajaradi:
a) sug‘urtalovchilar tomonidan qonunlarga rioya etilishi, hisobotlarining haqiqiyligi, to‘lov qobiliyatiga va moliyaviy barqarorligiga taalluqli bo‘lgan iqtisodiy ko‘rsatkichlar ta’minlashini tekshiradi;
b) o‘z vakolatlari doirasida sug‘urtalovchilar ish faoliyatini uslubiy jihatdan ta’minlaydi;
v) sug‘urta munosabati ishtirokchilari tomonidan bajarilishi shart bo‘lgan me’yoriy hujjatlar, uslubiy qo‘llanmalar ishlab chiqadi;
g) sug‘urta faoliyatiga oid me’yoriy huquqiy hujjatlar loyihalarini tayyorlaydi va ularni Moliya Vazirligi rahbariyati muhokamasiga kiritadi;
d) sug‘urta tashkiloti tugatilgani taqdirda sug‘urtalanuvchilar manfaatlarini himoya qiladi;
e) O‘zbekiston Respublikasida sug‘urta faoliyati va sug‘urta bozori ahvolini, uning rivojlanish yo‘nalishlarini o‘rganadi, tahlil qiladi;
4. Tayanch iboralar
Sug‘urta – ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlarni manfaatdor jismoniy va yuridik shaxslar o‘rtasida qoplash.
Sug‘urta klassi- muayyan umumiy belgilar bo‘yicha birlashtirilgan sug‘urta turlari yig‘indisi.
Sug‘urta turi- sug‘urtalovchi tomonidan ishlab chiqiladigan va sug‘urta qildiruvchiga sug‘urtaning bir yoki bir nechta klassi doirasida ko‘rsatiladigan aniq sug‘urta xizmati.
Majburiy sug‘urta – sug‘urta shakllaridan biri bo‘lib, unda sug‘urtalovchi va sug‘urtalanuvchilar o‘rtasida sug‘urta munosabatlari qonun kuchida yuzaga keladi.
Ixtiyoriy sug‘urta - tomonlarning xohish-irodasiga ko‘ra amalga oshiriladigan sug‘urta munosabatlari.
Litsenziya - muayyan faoliyat bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi hujjat.
Sug‘urta bozorining professional ishtirokchilari - sug‘urta faoliyatining subyektlari (g‘urtalovchilar, sug‘urta vositachilari hamda boshqa yuridik va jismoniy shaxslar).
O‘zbekiston Respublikasida sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining faoliyatini litsenziyalash O‘zbekiston Respublikasining “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi qonuni (15-modda) va Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 27 noyabrdagi “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 413-sonli qarori bilan qabul qilingan “Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyatini litsenziyalash to‘g‘risida Nizom” ga asosan amalga oshiriladi.
