Sudralib yuruvchilarning tashQi va ichki tuzilishi Reja

Kaltakesak ichki organlarining joylanishi:

Qon aylanish sistemasi. Yurak ko’krak qafasining oldingi qismida ventral (qorin) tomonda joylashgan. Kaltakesakning yuragi ham uch kamerali. Unda ikkita, chap va o’ng yurak bo’lmasi (16-rasm) hamda bitta yurak qorinchasi bor. Biroq quyidagilar bilan amfibiyalarnikidan farq qiladi: yurak qorinchasi chala to’siq bilan ikkiga: o’ng (venoz) qorincha va chap (arterial) qorinchaga bo’lingan. Arterial konus reduksiyalangan, venoz sinusi esa o’ng yurak bo’lmasiga qo’shilgan. Yurak bo’lmasining ichki yuzasi to’rlanib ketgan muskullar bilan qoplangan va atriovyontrikulyar teshik yurak bo’lmasining to’sig’i bilan ikkiga bo’lingan. Yurak qorinchasining o’ng (venoz) bo’limidan o’pka arteriyasi bilan chap aorta yoyi chiqadi, chap (arterial) bo’limidan esa o’ng aorta yoyi boshlanadi. Yurak qorinchasi qisqarganda, uning pastki devoriga o’rnashgan chala to’siq yurak qorinchasining ustki devorigacha tegib, yurak qorinchasi o’ng va chap bo’lmalarini bir-biridan batamom ajratib qo’yadi.

Arterial sistemasi baqaning arterial sistemasidan umumiy arterial stvolining uchta mustaqil tomirga: o’pka arteriyasi hamda chap va o’ng aorta yoylariga bo’linishi bilan farq qiladi. Har qaysi aorta yoyi qizilo’ngach atrofida, biri o’ng tomondan, ikkinchisi chap tomondan orqaga qayriladi. Ular umurtqa pog’onasining ostida bir-biriga qo’shilib, toq orqa aortasini hosil qiladi. O’ng aorta yoyidan chiqqan umumiy stvoldan ikkita uyqu arteriyasi boshlanadi, ular avvaliga chap va o’ng aorta yoylariga parallel holda borib, keyin boshga chin uyqu arteriyasi chiqib, uyqu yo’li orqali o’z tomonidagi aorta yoyiga qo’shiladi.

O’ng aorta yoyining pastidan oldingi oyoqlarga qon olib boruvchi juft o’mrov osti arteriyasi chiqadi, bu arteriyani ko’rish uchun aortaning o’ng yoyini ehtiyotlab, uni qoplab turgan to’qimalardan ajratish lozim. Yuqorida nomlari aytib o’tilgan qon tomirlari endigina o’ldirilgan kaltakesakda aniq ko’rinadi. Suvda va quruqlikda yashovchilarga qarama-qarshi o’laroq, sudralib yuruvchilarda uyqu hamda o’mrov osti arteriyalari faqat aortaning o’ng yoyidan chiqadi, shuning uchun ham bosh va oldingi oyoqlar deyarli kislorodga to’yingan qon bilan ta’minlanadi. Orqa aortadan dum tomonga yo’naladi va ichki organlarga talaygina katta arteriyalar hamda gavda devoriga ko’pdan-ko’p mayda arteriyalar chiqadi. Keyin orqa oyoqlarga boradigan bir juft yo’g’on yonbosh arteriyasi boshlanib, u toq dum arteriyasiga aylanadi.