Структур схемаларни ўзгартириш қоидалари

6-мавзу: ТЖАБТда очиқ архитектура принципи. Очиқ тизимининг хусусиятлари.Технологик жараёнларни ростлаш тизимларини ташкил этувчи звеноларни ўзаро боғланиш турлари. Боғланиш турлари бўйича умумий узатиш функциясини келтириб чиқариш

Автоматик бошқариш системалари математик моделининг уланган звенолар кўринишида график тасвирига структурали схема дейилади.

Структур схемада звеноларни шартли равишда тўғри тўртбурчак шаклида ифодалайдилар. Унда чиқиш ва кириш катталиклари ҳамда звенонинг узатиш функцияси W(p) кўрсатади (7.1-расм).




7.1 – расм.

Структур схема система таркибидаги звеноларнинг орасидаги боғланишни ҳамда системадан сигналларнинг ўтиши ва ўзгаришини яққол тасвирланганлиги сабабли амалиётда АБС ларни тадқиқ қилишда ҳамда лойиҳалаштиришда жуда кенг қўлланилади.

Системаларни тадқиқ этишда кўп ҳолларда структур схемаларни ўзгартиришга тўғри келади.


Структур схемаларни ўзгартириш қоидалари
а) кетма-кет уланган звенолар.
Звенолар кетма-кет уланган тақдирда олдинги звенонинг чиқишидаги катталик кейинги звенонинг киришидаги звенонинг киришидаги катталик ролини ўтайди (7.2-расм).





7.2 – расм.

Звеноларнинг узатиш функцияси W_i(p) маълум бўлсин. Шу боғланишнинг узатиш функцияси W(p) ни аниқлаш талаб этилади.

(7.1)
(7.1) тенгламалар системасида оралиқдаги ўзгарувчиларни йўқотиб, қўйидаги ифода олинади:
.

бундан

ёки
. (7.2)
Шундай қилиб, звенолари кетма-кет уланган боғланишнинг (яъни очиқ занжирли системанинг) узатиш функцияси айрим звенолар узатиш функциясининг кўпайтмасига тенг бўлар экан.

б) звеноларнинг параллел уланиши.

Бу ҳолда ҳамма «n» та звеноларнинг киришига битта сигнал таъсир этади, чиқиш сигналлари эса қўшилади (7.3-расм).

7.3-расм.


(9.3)
. (9.4)

(7.4) тенгламани (7.3) тенгламага кўямиз ва қуйидаги ифодани оламииз:

бундан
. (7.5)
Шундай қилиб, звенолар параллел уланган боғланишнинг узатиш функцияси айрим звенолар узатиш функциясининг суммасига тенг бўлар экан.
в) звеноларнинг тескари боғланиш занжири орқали уланиши.
Бундай боғланишнинг сруктур схемаси 7.4-расмда келтирилган.


7.4 – расм.

Тескари боғланиш манфий ва мусбат бўлади. Агарда бўлса, манфий тескари боғланиш акс ҳолда мусбат тескари боғланиш дейилади.

Системани фикран, солиштирувчи элементдан олдин ажратиб, очиқ системани ҳосил қиламиз. Бунда иккита кетма-кет уланган звеноларнинг боғланиши ҳосил бўлади. Шунинг учун очиқ системанинг узатиш функцияси
, (7.6)
. (7.7)
(7.7) тенгламани берк системанинг уланиш тенгламаси дейилади.
. (7.8)
(7.8) тенгламани олдин (7.7) га кейин эса (7.6) тенгламага қўйиб, берк системанинг узатиш функцияси аниқланади.
,
,
(7.9)
бу ерда – очиқ системанинг узатиш функцияси.
Очиқ системага бирлик манфий тескари боғланиш киритилгада берк системанинг узатиш функцияси (7.9) формулага мувофиқ қуйидаги кўринишга эга бўлади (7.5-расм).


7.5-расм.


. (9.10)