Strategik menejment

Nima  uchun  Inson  taraqqiyoti  indeksi  daromad  qismining  eng 

yuqori darajasi (shapkasi) ko‘tarib qo‘yildi, bu qanday samara berdi? 

Daromad 

inson taraqqiyotining kaliti bo‘lib sarmoya esa daromad o‘sishini pasaytiradi. Ilgarigi 

Inson  taraqqiyoti  indeksi  bo‘yicha  YAlpi  Ichki  Maxsulot  40 000  AQSH  dollari 

darajasiga ko‘tarib qo‘yilgan edi va u logarifm yo‘li bilan o‘tkazilgan edi. Birlamchi 

Inson  taraqqiyoti  indeksi  daromad  eng  yuqori  darajasi  eng  yuqori  qo‘yilgan 

---

312 

miqdordan ham yuqorisini tasvirlash uchun qo‘yilgan edi. Qo‘shimcha daromad esa 

inson  taraqqiyoti  imkoniyatlarini  kengaytira  olmaydi.  Keyingi  tahlillar  shuni 

ko‘rsatdiki,  savodxonlik  darajasida  maktabga  qabul  qilish  darajasi,  umr  ko‘rish 

darajasi  tabiiy  eng  yuqori  standart  (100  %,  o‘lim  chegaralari  va  boshqalar)  va  egri 

chiziq vaqt o‘tishi bilan  Inson  taraqqiyoti  indeksi eng  yuqori nuqtasidan  ham  og‘ib 

daromad  darajasini  ko‘tarib  yubordi.  YUqori  standartni  ko‘tarishga  yana  boshqa 

sabablar  ham  bor.  Birinchidan,  eng  yuыori  standartni  zabd  etgan  mamlakatlar  soni 

kщpayib ketdi. YA’ni eng yuqori o‘rinni taqsimlashda o‘sib borayotgan mamlakatlar 

sonini  farqlay  olmay  qoldik.  2007  yilda  13  ta  mamlakatlarning  YAlpi  Ichki 

Maxsuloti eng yuqori standartdan oshib ketdi. SHuning uchun daromad standartining 

mamlakatlarni  farqlashga  qudrati  etmay  qoldi,  ayniqsa  eng  yuqori  rivojlangan 

mamlakatlarni farqlashda. Ikkinchidan, qo‘shimcha daromadni ma’lum bir darajadan 

umuman  o‘tib  ketmasligi  to‘g‘risidagi  mensimaslik  tushunchasidan  yiroq  edik. 

Masalan: daromad standartining xaridorlik qobiliyati tengligi AQSH dollarida 40 000 

miqdori  mamlakatlarga  majburiyat  emas  edi,  aksincha  bu  standart  1990  nchi 

yillarning  o‘rtalarida  kiritilganda  daromad  yo‘nalishlari  ko‘rsatkichlarida 

normalashtirishning  eng  yuqori  chegarasi  qilib  belgilangan  edi.  Uchinchidan, 

geometrik  o‘rtacha  qiymatning  qo‘llanilishi  arifmetik  o‘rtacha  ko‘rsatkichga 

taqqoslangan  logarifmli  o‘tkazishning  kamayib  boruvchi  daromadni  ko‘rsatishni 

intensivlashtiradi.  To‘rtinchidan,  eng  yuqori  standart  o‘rniga  haqiqiy  maksimum 

qiymatning  ko‘rsatilishini  qo‘llash  ko‘rsatkichlarni  o‘xshash  darajalardagi  o‘zgarish 

natijasini ko‘rish imkonini beradi va ularning ko‘rinmas ichki qiymatlari (og‘irliklari) 

oldingi  uslubni  qo‘llagandagidan  o‘xshashroq  ekanligini  ko‘rsatadi.  YAngi  Inson 

taraqqiyoti  indeksi  tabiiy  logarifmni  qo‘llaydi.  Ilgarigisi  esa  10  ga  asoslangan 

logarifmni  qo‘llar  edi.  bu  kichik  o‘zgarish  daromad  ko‘rsatkichi  qiymatiga  ta’siri 

yo‘q va ko‘pgina iqtisodiy adabiyotlarida daromadning tabiiy logarifmi qo‘llaniladi. 

Har  bir  yo‘nalish  bo‘yicha  yuqori  standart  ko‘tarilib  turadi  va  bu  kuzatilgan 

maksimum 1980–2010 yillar muddatlaridagi Inson taraqqiyoti indeksi ko‘rsatkichiga 

tengligi seziladi. 

