Strategik menejment

Nima  uchun  ta’lim  va  kishi  boshiga  o‘rtacha  daromad 

ko‘rsatkichlari mezonlarini belgilash o‘zgartirilishi lozim? 

Ko‘rsatkich mezonlari 

bir  necha  sabablarga  ko‘ra  o‘zgartirildi.  Masalan  (ilgarigi)  katta  yoshlilarning 

savodxonlik  darajasi  ilgarigi  Inson  taraqqiyoti  indeksi  bo‘yicha  bilim  darajasini 

to‘laqonli ravishda belgilab bermagan (faqatgina savodli yoki savodsiz deb ko‘rsatilib 

ularning savodxonlik darajasi ko‘rsatilmagan). Agar ta’lim olish yillarining o‘rtacha 

miqdori  va  ta’lim  olish  yillari  kutilayotgan  muddati  ko‘rsatilsa  ta’lim  darajasi  va 

ta’limda bo‘layotgan o‘zgarishlarni tushunish osonlashadi. 

YAlpi ichki mahsulot  – bu mamlakatga qancha ushlab qolinganiga qaramasdan 

mamlakatda ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarning puldagi qiymatidir. 

YAlpi  milliy  daromad  esa  mamlakatda  yashovchi  fuqarolariga  hisoblangan 

daromad  bo‘lib  mamlakatga  oqib  kelayotgan  pul  o‘tkazmalari,  yordamlar  va 

mamlakatda  ishlab  chiqarilib  chet  elga  chiqarilgandan  tashqari  (daromadlarning)  – 

tovar  va  hizmatlarning  puldagi  ifodasi  kiradi.  Lekin  bunga  mamlakat  ichida  ishlab 

chiqarilab chet elga chiqarilgan daromad kirmaydi. SHuning uchun ham YAlpi milliy 

daromad mamlakatning iqtisodiy boyligi farovonligini aniqroq qilib ko‘rsatuvchi aniq  

mezon hisoblanadi. 

Hisobotda  ko‘rsatilishicha  mamlakat  fuqarolarning  daromadini  YAlpi  milliy 

---

311 

daromadi yoki YAlpi ichki mahsulot bo‘yicha hisoblanganda katta farq kelib chiqishi 

mumkin.  Inson  taraqqiyoti  indeksi  hisoblashlari  “arifmetik”  dan  ko‘ra  endi 

“geometrik”  va  talablar  ham  ancha  o‘zgardi.  Bu  nimani  nazarda  tutadi?  Avvallari 

Inson  taraqqiyoti  indeksi  hajmlari  ko‘rsatkichlari  arifmetik  qiymat  shakli  bilan 

hisoblanardi va normalashtirilgan minimum va maksimum ko‘rsatkichlar qo‘llanilar 

edi. Normalashtirish esa har xil birliklarda ifodalangan ko‘rsatkichlardan birliklarsiz 

0 dan 1 gacha qiymatga ega bo‘lgan miqdor ko‘rsatkichlarga o‘tishni taqozo qiladi. 

Bu  yilgi  Inson  taraqqiyoti  indeksi  shakli  esa  Inson  taraqqiyoti  indeksi  tomonidan 

ma’lum muddatda kuzatilgan kompyuterlashtirilgan va hisobotlashtirilgan minimum 

– maksimumga asoslangan, normalashtirilgan ko‘rsatkichlariga asoslangan geometrik 

ifodaga  ega.  SHuning  uchun  ham  ilgarigi  kishi  boshiga  daromad  darajasining 

kuzatilgan  maksimum  nuqtasi  2010  yilgi  Inson  taraqqiyoti  indeksi  hisobotida 

o‘zgaritirildi.  Geometrik  qiymatni  qabul  qilish  notekis  rivojlanayotgan  mamlakatlar 

hajmlarini  ham,  past  darajadagi  ko‘rsatkich  qiymatlarini  ham  ishlab  chiqara  oladi. 

Geometrik    o‘rtacha  qiymat  Inson  taraqqiyoti  indeksi  o‘rinlariga  ozgina  ta’sir 

ko‘rsatadi. 

