Strategik marketing

 
 

---

 
103 
 
 
5-BOB. FIRMANING RAQOBATBARDOSHLIGI TAHLILI 
 
5.1. Raqobatli ustunlik tushunchasi 
 
Raqobatli  ustunlik  -  tovar  yoki  markaning  firmaga  o‘zining  bevosita 
raqobatchilariga nisbatan ma’lum bir ustunlik beradigan ta’rif va xususiyatlaridir. Bu 
tavsiflar  g‘oyatda  xilma-xil  bo‘lishi  va  tovarning  o‘ziga,  asosiy  va  qo‘shimcha 
xizmatlarga,  ishlab  chiqarish,  savdo  shakllariga  ham  taalluqli  bo‘lishi  hamda  firma 
yoki  tovarga  xos  bo‘lishi  mumkin.  Demak,  bunday  ustunlik  nisbiy  bo‘ladi  va  tovar 
bozorida  yoki  bozor  segmentida  eng  yaxshi  mavqega  ega  bo‘lgan  raqobatchiga 
nisbatan belgilanadi. Bu eng xavfli raqobatchi imtiyozli raqobatchi deb ataladi. 
Raqobatchining  nisbiy  ustunligi  turli  omillar  bilan  belgilanadi.Umuman 
olganda,  bu  omillarni  ular  vujudga  keltiradigan  ichki  va  tashqi  ustunliklaridan  kelib 
chiqqan holda ikki toifaga ajratish mumkin. 
Agar raqobatli ustunlik tovarning ajralib turuvchi sifatlariga asoslangan bo‘lsa, 
u  “tashqi”  ustunlik  deb  ataladi,  bu  sifatlar  xarajatlarning  qisqartirilishi  yoki 
samaradorlikning oshirilishi hisobiga xaridor uchun muhim bo‘ladi. 
Binobarin,  tashqi  raqobatli  ustunlik  firmaning  “bozor  salohiyatini”  oshiradi, 
ya’ni  u  bozorni  imtiyozli  raqobatchiga  nisbatan  yuqoriroq  sotish  narxlarini  qabul 
qilishga  majbur  qila  oladi,  chunki  imtiyozli  raqobatchi  bunday  ajralib  turuvchi 
sifatlarni taklif eta olmaydi. 
Tashqi  raqobatli  ustunlikdan  kelib  chiqadigan  strategiya  differensiasiya 
strategiyasi  bo‘lib,  bu  strategiya  firmaning  marketing  sohasidagi  nou-xausiga,  uning 
mavjud  tovarlardan  norozi  bo‘lgan  xaridorlarning  istaklarini  aniqlash  va 
qondirishdagi ustunligiga tayanadi. 
Agar  raqobatli  ustunlik  firmaning  ishlab  chiqarish  xarajatlari,  firmani 
boshqarishdagi  ustunligiga  yoki  raqobatchidan  ko‘ra  kamroq  tannarxga  erishishga 
imkon  beruvchi  va  “ishlab  chiqaruvchi  uchun  qiymat”  hosil  qiluvchi  tovarga 
asoslangan bo‘lsa, bunday ustunlik “ichki ustunlik” deb ataladi. 
Ichki  raqobatli  ustunlik  -  firmaga  ko‘proq  rentabellik  keltiruvchi  va  uni  sotish 

---

 
104 
 
 
narxlarini  bozor  yoki  raqobat  tomonidan  pasaytirilishiga  ko‘proq  darajada  chidamli 
qiluvchi  yuqoriroq  “unumdorlik”  oqibatidir.  Ichki  raqobatli  ustunlikka  asoslangan 
strategiya xarajatlar bo‘yicha ustunlik strategiyasi bo‘lib, u asosan firmaning tashkiliy 
va ishlab chiqarish «nou-xau»siga asoslanadi. 
Raqobatli  ustunlikning  kelib  chiqishi  va  tabiati  turlicha  bo‘lgan  bu  ikki  turi 
ko‘pincha bir-biriga to‘g‘ri kelmaydi, chunki ular mutlaqo farq qiluvchi ko‘nikma va 
madaniyatni talab qiladi. 
5.1.-rasmda raqobatli ustunlikning ko‘rinishi ifodalangan.  
 
 
 
Maksimal maqbul sotish narxi 
(EXR ga nisbatan % da) 
 
EXR - eng xavfli raqobatchi 
 
Id?al 
zona 
 
Tannarx (EXR ga 
nisbatan % da) 
 
 
Xalokatli 
vaziyat