Statistika va ekonometriya

2015	2016	2017	2018
2019
Yil boshida jami aholi soni (ming kishi)	1250.1	1276.1	1301	1325	3798.9
Joriy yilda tugilganlar soni	31887	31566	30984	33801	36457
O`lganlar soni	5348	5433	5760	5596	5519
Tuzilgan nikohlar soni	11286	11343	13060	13967	13831
Ajralishlar soni	799	929	1121	1098	1079
Ko`chib kelganlar soni	8323	7938	9339	11055	10317
Ko`chib ketganlar soni	8912	9199	10530	11878	11567

2015 yil uchun hisoblashlar
Yil oxiridagi aholi soni

A₁=1250100+(5348-11286)+(8323-8912)=1256627 m.k

A_o`rta= =1375762 m.k

Tugilish koeffitsienti

K_Tug= = 3.8‰

O`lish koeffitsienti

K_o`lim= = 8.2‰

Mutlaq tabiiy o`zgarish

ΔTÕ=1250100-5348=1244752 m.k

Tabiiy o`zgarish koe-ti

K_To`= = 9.9‰

Kelganlar koef-i

K_kel= =6‰

Ketganlar koef-i

K_kel= =6.42‰

Mehanik o`zgarish koef-i
K<sub>mo`z</sub>= =--0.42‰

Mutlaq mehanik o`zgarish(ΔMO`)

ΔMO`=8912-8323=598 m.k

Ajrimlar koef-i

K_ajrim= =0.5‰

Nikohdan o`tganlar koef-i

K_nik= =8.2‰

Umumiy o`sish koef-i

K_{umumiy o`sish}=9.9+(-0.42)=9.48‰

Aholini global usulda bashoratlash

A₁=A₀*(1+ )=1250100*(1+ )= 136920 m.k
Jizzax viloyati

	2015	2016	2017	2018	2019
Yil oxiridagi aholi soni	1256627	1283271	1325033	1352382	1382088
O'rtacha aholi	1375762	1279685	1313016	1338691	1367244
Tugilish koeffitsienti	3.8	24,6	23.5	25.2	26,6
O`lish koeffitsienti	8.2	4,2	4,3	4,1	4
Mutlaq tabiiy o`zgarish	1244752	1270667	1270016	98699	1315943
Tabiiy o`zgarish koe-ti	9.9	20.4	0.96	21.1	22.6
Kelganlar koef-i	6	6.2	7.1	8.2	7.5
Ketganlar koef-i	6.4	7.1	8	8.8	8.4
Mehanik o`zgarish koef-i	-0.42	-0.98	-0.9	-0.6	-0.9
Mutlaq mehanik o`-sh(ΔMO`)	598	1261	1191	823	1250
Ajrimlar koef-i	0,5	0.72	0.85	0.8	0,78
Nikohdan o`tganlar koef-i	8.2	8.8	9.9	10.4	10
Umumiy o`sish koef-i	9.4	19.4	0.06	20.5	21.7
Aholini global usulda bashoratlash	136920	1301098	1301741	3975000	2028600

Yil oxiridagi aholi soni



O`rtacha aholi


Ajrimlar va nikohdan o’tganlar



2.Mehnat bozori statistikasi

Mehnat bozori deganda bir tomondan ish beruvchilar, ikkinchi tomondan ishga talabgorlarning (yollanuvchilarning) o’zaro munosabati amalga oshuvchi bozor iqtisodiyotining maxsus bo’lagi tushuniladi va u quyidagi komponentlardan tashkil topadi: mehnatga talab; mehnat taklifi; ishchi kuchi bahosi; ishchi kuchi qiymati; raqobat.

Mehnat bozori statistikasi oldida mehnat resurslari, iqtisodiy faol va nofaol aholi, aholini bandligi, ishsizlik terminlarini izohlash asosida statistik ko’rsatkichlarni aniqlash metodologiyasini takomillashtirish, hisoblash va tahlil qilish, korxona va tashkilotlarda xodimlar sonini, tarkibini, unumdorligini o’rganish vazifalari turadi. Buni ustiga, mehnat bozorini holati bilan aholini tanishtirish va boshqaruv organlarini ma’lumotlar bilan ta’minlash, statistik organlarining ham o’ta muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.

Mеhnаt rеsurslаri stаtistikаsi – bu jаmiyatdаgi mеhnаtgа lаyoqаtli, bilim vа mаlаkаgа,ishlаb chiqаrish yoki хizmаt ko'rsаtish qоbiliyatigа egа bo'lgаnlаr kishilаrdir.

Mehnat resurslari-aholining mehnat qilishga layoqatli qismi. Mehnat resurslari mamlakatdagi mehnatga layoqatli ya’ni mehnat qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan kishilarni tashkil etadi.

MR = MYo – NI +PO'

bu yerdа:

MYo – mеhnаtgа lаyoqаtli;

NI – nоgirоnlаr;

PO' – ishlаb chiqаrish yoki хizmаt ko'rsаtish sоhаlаridа bаnd bo'lgаn pеnsiоnеrlаr vа 16 yoshdаn kichik bo'lgаn o'smirlаr.

Mehnat resurslari ish bilan band va band bo’lmagan aholi (ishsizlar) hamda iqtisodiy faol aholi va iqtisodiy faol bo’lmagan aholiga bo’linadi.

Iqtisodiy faol aholi – mehnat faoliyatining daromad keltiruvchi har qanday turi bilan shug’ullanuvchi shaxslar, shuningdek ishga joylashtirishga muhtoj ish bilan ta’minlanmagan aholi. Iqtisodiy faol aholi shuningdek Qurolli kuchlarda xizmatni o’tayotgan shaxslarni ham qamrab oladi.

Mehnat resurslarning almashuv koeffitsientlari

- Band aholi soni

- Rasmiy sektordagi band aholi

- Norasmiy sektordagi band aholi

- Migrant ishchilar soni

Ishga joylashtirishga muhtoj shaxslar (ishsizlar) soni mehnat resurslar sonidan mehnat bilan bandlar sonini va iqtisodiy faol bo’lmaganlar sonini chiqarib tashlagan holda aniqlanadi:

Mehnat resurslarning almashuv koeffitsientlari
Potensial almashuv koeffitsenti
Nafaqa yoshdagilar bo`yicha yuklama koeffitsenti
Umumiy yuklama koeffitsenti

1 . Iqtisodiy faol aholi koeffitsenti:

2.Mehnat Resurslarining bandlik koeffitsienti:

3.Ishsizlik koeffitsienti:

4.Ro`yxatdan o`tgan ishsizlar koeffitsienti:

5. Iqtisodiy faol aholining yuklama koeffitsenti:

6. Iqtisodiy nofaol aholi koeffitsenti:

Jizzax viloyati

	2015	2016	2017	2018	2019
Mehnat resurslari(ming kishi)	753.8	767.5	764.9	765.7	764.1
Iqtisodiy faol aholi (ming kishi)	395.6	425.7	480.3	539.4	590.3
Iqtisodiy nofaol aholi (ming kishi)	358.2	341.8	284.6	226.3	536.2
Iqtisodiyotda bandlar(ming kishi)	360.3	397.6	437.6	486.6	536.2
Ishsizlar(ming kishi)	45.5	49.7	50.6	52.8	54.1
Mehnatga layoqatli yoshdagi doimiy aholi (%)	59.9	59.6	59.3	58.8	58.1

2015-yil

Iqtisodiy faol aholi koeffitsienti

K_IFA=(395600*100)/ 1375762=28.7%

Mehnat resurslarining bandlik koeffitsienti

K_B=(360300*100)/395600=91%

Ishsizlik koeffitsiyenti

K_ishsiz=(45500*100)/395600=11.5%

Iqtisodiy faol aholining yuklama koeffitsienti

K_yuk=(358200*100)/395600=90%

Iqtisodiy nofaol aholi koeffitsienti

K_ifa=(358200*100)1375762=26%

	2015	2016	2017	2018	2019
Iqtisodiy faol aholi koeffitsienti	28.7	30.9	34.9	39.2	43
Mehnat resurslarining bandlik koeffitsienti	91	93	91	90	90
Ishsizlik koeffitsiyenti	11.5	11.6	10.5	9.7	9.1
Iqtisodiy faol aholining yuklama koeffitsienti	90	80	59	41	90.8
Iqtisodiy nofaol aholi koeffitsienti	26	24.8	20.6	16.4	43

3.Yalpi hududiy mahsulot statistikasi

Yalpi ichki mahsulot(YaIM)- mamlakatda ma`lum davr oralig`ida ishlab chiqarilgan pirovard (iste`molga tayyor) tovar va xizmatlarning bozor bahosidagi qiymatidir.

YaIM – bu mamlakatning iqtisodiy faoliyatini umumlashtirib ifodalovchi ko`rsatkichdir.

YAIM-eng asosiy makroiqtisodiy ko`rsatkichdir. U mamlakatni ma`lum bir davrdagi iqtisodiy faoliyatlari natijasini ifodalaydi.

YAIM – jami ishlab chiqarilgan tovarlar xizmatlar qiymatining yig`indisiga teng. Ya`ni ishlab chiqarish jarayonida iste`mol qilingan OI kirmaydi.

YAIM-ko`rsatkichida “yalpi” so`zining ishlatilishiga sabab bu ko`rsatkichni hisoblaganda unung tarkibida AFI ko`rsatkichi qo`shilib hisoblanadi.

YAIM ma’lum davr mobaynida (chorak, yil) mamlakat hududida ishlab chiqarilgan barcha pirovard tovar va xizmatlarning bozor narxlaridagi qiymati sifatida aniqlanadi.

YAIM tarkibiga mazkur mamlakat rezidentlarining xorijiy mamlakatlardan olgan daromadlari bilan xorijiy mamlakatlarga bergan birlamchi daromadlar farqi kirmaydi.

MHT amaliyotida quydagi baholardan foydalaniladi:

1.Omillar bahosi-ishlab chqarishda sarflangan omillar bahosining yig`indisidir.

Omillar bahosi=Mehnat haqi+OI+Yalpi foyda

2.Asosiy baho- bu baho ishlab chiqaruvchini bir birlik mahsulot bahosini ifodalaydi. Bunda mahsulot uchun soliq hisobga olinmaydi,lekin mahsulotga berilgan subsidiya qo`shb hisoblanadi.

Asosiy baho=YQQ (omillar bahosida)+ ishlab chiqarish sof solig`i

3.Ishlab chiqaruvchi bozor bahosi- bu baho,ishlab chiqaruvchini bir birlik mahsulot bahosi bo`lib, mahsulot ucun sof soliqlar qo`shiladi.(QQS va import solig`i ayirilgan holatda)

YQQ i.ch.bozor bahosi=YQQ asosiy bahoda+Mahsulot sof solig`i

4.Bozor yoki haridor bahosi- bu baho xaridorning bir birlik mahsulot uchun to`lagan bahosi bo`lib , mahsulotning QQS VA IMPORT ustamasi qo`shb hisobga olinadi.

YQQ bozor bahosi= YQQ i.ch.bozor bahosi+Savdo uatamasi va transport xarajati

YaIM quydagi usullarda hisoblanadi:

1. 
   ISHLAB CHIQARISH USULI (QQS usuli deb ham yuritiladi).
   
2. 
   TAQSIMLASH USULI (Daromadlar usuli deb ham yuritiladi)
   
3. 
   PIROVARD ISTE`MOL USULI (Xarajatlar usuli deb ham yuritiladi)
   

YaIM ishlab chiqarish usulida quydagicha aniqlanadi:

YaIM= YaICH-OI+MSS+ISS

Bu erda:

MSS-Mahsulotga sof soliqlar(Mahsulot-solig`-Mahsulot subsudiya).

ISS-Importga sof soliqlar

YaIM ni taqsimlash usulida quydagucha aniqlanadi:

YaIM=MH+YAF +YAAD+ICHSS+ISS

Bu erda: MH-yollangan xodimlarning mehnat haqi. (MH ga kiradi: yalpi ish haqi, ijtimoiy sug`urta ajratmalari natural ish haqi)

YAF-Yapli foyda.

YAAD-yalpi aralash daromad.(YAAD=YQQ-MH-ICHS)

ICHSS-ishlab chiqarishga sof soliqlar.

ISS-importga sof soliqlar.

Ko`rsatkichlar	2015	2016	2017	2018	2019
YaHM hajmi(mlrd sum)	6318.3	7347.7	9148.1	12074.7	15452.7
YaHM o`sish surati %	108.6	108.2	104.2	104	108.7
Aholi jon boshiga YaHM hajmi(ming sum)	5002.2	5702.5	6967.3	9019.7	11302.4
Aholi jon boshiga YaHM o`sish surati%	106.5	106	102.2	102	106.5

4. 
   Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi
   

Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasining asoschisi deb haqli ravishda belgiyalik olim Adolf Ketleni (1796-1874) hisoblash mumkin. Chunki u birinchilardan bo’lib to’plangan statistik ma’lumotlarga statistik usullar yordamida ishlov berishni qo’lladi. U shuningdek ilk bor Belgiyada Markaziy statistik komissiyani tashkil qilishda taniqli matematik olimlar bilan jonbozlik qildi. A. Ketleni matematik bo’lgani uchun u o’z tahlillarida matematik tamoyillariga suyanadi. Ushbu holat statistikani vujudga kelishida boshqa mamlakatlarda statistik tashkilotlarning shakllanishida ham o’z ifodasini topdi. Chet el mamlakatlarida xozirgi kunda TIF statistikasi matematikaning alohida qismi sifatida tashkil topdi.

Tashqi iqtisodiy aloqalar turli mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlar bo’lib, iqtisodiy foyda (naf) ko’rish maqsadida olib boriladigan faoliyat natijasidir.

Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi tovar va xizmatlar eksporti va importi, xalqaro moliyaviy opretsiyalar hamda shartnoma asosida xorijdagi ishlab chiqarish faoliyatlari, kapital migratsiyasi, ishchi kuchi migratsiyasi va boshqalarni qamrab oladi.
Tashqi iqtisodiy aloqalar quyidagi shakllarda bo’ladi:

• 
  xalqaro savdo-sotiq;
  
• 
  ishlab chiqarish kooperatsiyasi;
  
• 
  kapital migratsiyasi;
  
• 
  ishchi kuchi migratsiyasi;
  
• 
  o’zaro to’lovlar va hisob valyuta operatsiyalari va boshqalar.
  

Bojxona statistikasi – tashqi iqtisodiy aloqalar statistikasining bir qismi bo’lib, u mamlakat chegarasidan o’tuvchi tovarlar bilan birga, ayrim ko’rsatilgan xizmatlar va bajarilgan ishlarni ham hisobga oladi. Bojxona statistikasining o’rganish ob’ekti bo’lib, mamlakatning tashqi savdo oboroti hisoblanadi. Tovarlar eksporti va importini natural va pul formada hisobga olish va ularning geografik yo’nalishini aniqlash uning kuzatish ob’ekti hisoblanadi.

T ashqi savdo aylanmasi (TSA) eksport (E) va import (I) yig’indisidan tashkil topadi:

Eksport bilan import o’rtasidagi tafovut savdo qoldig’ini beradi:

Jon boshiga to’g’ri kelgan savdo oboroti (KA)

Kvota - bu umumiy ishlab chiqarish, sotish, import, eksport va boshqa ijtimoiy faoliyat sohalarida kelishuv asosida har bir ishtirokchi uchun joriy qilinadigan hissa. U xalqaro bitimlarga binoan amalga oshiriladi.

Eksport (ing. export, lot. exportare - chetga chiqarish) deganda tovarlar, xizmatlar va kapitalni tashqi bozorga chiqarish tushuniladi.

Eksport kvota deganda muayyan tovar (xizmat, kapital)ni eksportga belgilangan hajm (hissa)da ishlab chiqarish va etkazib berish tushuniladi.

Import (lot. importo – olib kelish) – deganda ichki bozorda sotish uchun mamlakatga xorijiy tovarlar, texnologiya, kapital kiritish va xizmatlar keltirish tushuniladi.
Import kvota - bu har yili mamlakatga keltirishga ruxsat berilgan xorijiy mahsulot hajmini miqdor jihatdan cheklab qo’yishdir.

Regionning eksport kvotasi (KE)

E - eksport hajmi

YaIM - yalpi ichki mahsulot

JE – eksport indeksi

KEo va KE1 – bazis va joriy davrlarda eksport kvota darajalari

R egionning real eksport kvotasi (KRE)

SM – regionning sof mahsuloti

JRE - real eksport indeksi

KREo va KRE1- bazis va joriy davrlarda import darajalari

Regionning import kvotasi (KI)


I - import hajmi

YaIM - yalpi ichki mahsulot

JI – IMPORT indeksi

KIO va KI1- bazis va joriy davrlarda import darajalari

Regionning tashqi savdo kvotasi (KTS)




Jizzax viloyatining eksport va import tarkibi (umumiy hajmga nisbatan %da)

Jizzax viloyatining tashqi savdo aylanmasi

	2015	2016	2017	2018	2019
Tashqi savdo aylanmasi (million AQSh dollar)	802.4	704	768.9	1636,2	1835,4
Eksport	441.4	356	302.5	1350,2	1562,9
import	361.0	348	466.4	1286	1472,5
YaHM	6318.3	7347.7	9148.1	120747.7	15452.7
O`rtacha aholi	1375762	1279685	1313016	1338691	1367244

TSA= E+I= 441.4+361=802.4

ΔTSA= E-I= 441.4-361=80.4

K_A= = =0.5%

K_A= = =0.3%

K₁= *100= =0.2%

K_TS= = =0.05%

K_RB= = =0.10

5. 
   Aholi turmush darajasi statistikasi
   

Aholi turmush darajasi ijtimoiy kategoriyalarning muhimlaridan biri bo‘lib, u kishilarning moddiy va ma’naviy - ma’rifiy ehtiyojining qondirilishi hamda turmush sharoitining yaxshilanish darajasini tavsiflaydi. Uni tor va keng ma`noda tushunish mumkin.

Tor ma`nodagi turmush darajasi-bu aholining moddiy boyliklar va xizmatlarni iste`mol qilishdagi erishilgan darajasi.

Keng ma`noda esa jamiyatning yashashi uchun yaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar majmuasini o`z ichiga oladi.

BMT tomonidan aholi turmush sifatini aks ettiradigan xalqaro ko’rsatkichlar tizimini 12 ta asosiy guruhlar qamrab olgan (1978)

• 
  aholining demografik xususiyati;
  
• 
  turmushning sanitariya-gigiena sharoitlari;
  
• 
  oziq-ovqat mahsulotlarining iste’mol qilinishi;
  
• 
  turar joy sharoitlari va uzoq muddat foydalaniladigan iste’mol tovarlari;
  
• 
  ta’lim va madaniyat;
  
• 
  ish bilan bandlik va mehnat sharoitlari;
  
• 
  aholining daromadlari va xarajatlari;
  
• 
  turmush qiymati va iste’mol narxlari;
  
• 
  transport vositalari;
  
• 
  maishiy xizmat va dam olishni tashkil etish, jismoniy tarbiya va sport;
  
• 
  ijtimoiy ta’minot;
  
• 
  inson erkinliklari, yashashning ekologik va sotsial xavsizligi.
  

Aholi jon boshiga to’g’ri kelgan o`rtacha yillik sof milliy daromad ( yoki aholi turmush darajasi koeffisiyenti):


Turmush darajasi indeksi

Bu erda: K_ATD - aholi turmush darajasi koeffisiyenti

J_ATD – aholi turmush darajasi indeksi.

Aholi turmush darajasining yuksalishi uchun SMD ning o’sish sur’ati aholining o’sish sur’atidan yuqori bo’lishi lozim. Aholi turmush darajasining yuksalishi uchun SMD ning o’sish sur’ati aholining o’sish sur’atidan yuqori bo’lishi lozim.

Agar J_ATD>1 bo’lsa, iqtisodiy o’sish sodir bo’lgan, binobarin aholi turmush darajasi oshgan. Agar J_ATD<1 bo’lsa, aksincha. J_ATD=1 bo’lganda aholi turmush darajasi ham o’zgarmagan.

Aholining turmush darajasi ko’p jihatdan ularning olayotgan daromadlariga bog’liq bo’lib, shaxsiy ehtiyojlarni qondirilish darajasini ifodalaydi.

Aholi daromadlari – ma’lum vaqt oralig’ida uy xo’jaliklari tomonidan olingan pul va natural shakldagi vositalar.

Ular quyidagilarni o’z ichiga oladi:

- aholi barcha toifalarining mehnat haqi;

- pensiya, nafaqa, stipendiyalar va boshqa ijtimoiy transfertlar;

- xususiy tadbirkorlik bilan shug’ullanayotgan shaxslar daromadlari;

- xorijiy mamlakatlardan olinadigan daromadlar (ish haqi, nafaqa, stipendiya, grantlar yuborilishi, xayriya, insonparvarlik yordami va boshqalar);

- mulkdan olingan daromadlar (turar-joy, ko’chmas mulk, er va boshqa aktivlarni/ ijaraga berishdan olinadigan foiz, renta, dividend va h.k.);

- chet el valyutasini sotishdan tushgan tushum;

- zayom va lotereya yutuqlari, sovg’alar, sug’urta to’lovlari;

- qishloq xo’jaligi mahsulotlarini sotishdan olingan tushumlar va boshqalar.

ND = MBOD + MKD
Bu erda: ND – nominal daromad; MBOD – mehnat bilan olgan daromad; ya’ni ish haqi, menejer daromadi, tadbirkor daromadi, MKD – mulkdan kelgan daromad, ya’ni foyda, renta, foiz va dividend.

Bu yerda: TT – transfert to’lovlar evaziga tushgan daromadlar; S – soliqlar va turli to’lovlar; J_p – bahoning umumiy indeksi.

	2015	2016	2017	2018	2019
Aholi jon boshiga umumiy daromadlarning otgan yilga nisbatan osish surati	113.7	113.8	118.8	131	115.2
Aholi jon boshiga umumiy daromadi	4512.2	5134.2	6098	7986	9200.6
Aholi jon boshiga real umumiy daromadi	4288.4	4873.5	5574.6	6859	8022.2