“STATISTIKA” fanining predmeti, usullari va asosiy vazifalari.
“STАTISTIKА”
atamasining kelib chiqishi
Аxvol, xolat
Davlat
Davlatni biluvchi
Maʼlumotlarda ifodalangan tartib-qoidalarni anglash ishtiyoqi, tushuntirish yoʼllarini topish zaruriyati
STАTISTIKАni FАN sohasiga aylantirdi.
Dastlab STАTISTIKА DАVLАTShUNOSLIK fani deb ataldi.
STАTISTIKА - bu fan tarmogʼi, amaliy faoliyat sohasi, bilim yoʼnalishi,
bilish quroli.
Jamiyat xayoti, turmushi xaqidagi maʼlumotlarga boʼlgan extiyoj STATISTIKANI yaratdi
Statistika fanining shakllanishi va rivojlanishida juda ko`plab olimlar o`zlarining munosib xissalarini qo`shganlar.
Statistika fanining bosh yo`nalishi va usullari
Bosh yo`nalishi
Usullari
Umumiy
Statistik kuzatish
Dialektik
Maʼlumotlarni jamlash va guruxlash
Umumlashtiruvchi koʼrsatkichlarni xisoblash
Natijalarni jadval va chizmalarda ifodalash
Ommaviy hodisa va jarayonlarning miqdor va sifat tomonlarini uzviy bogʼlagan holda aniq makon va zamon sharoitida oʼrganish
Maʼlumki xar qanday statistik tadqiqot oʼrganilishi kerak boʼlgan toʼplam xaqidagi maʼlumotlarni olishdan boshlanadi.
Oʼrganilishi kerak boʼlgan xodisalar va jarayonlar toʼplami xaqidagi maʼlumotlarni rejali, ilmiy asoslangan xolda olinish jarayoni STАTISTIK KUZАTISh deb ataladi.
Statistik kuzatishni tashkil etish, uning turlari va usullari
Statistik kuzatishning dasturiy-uslubiy va tashkiliy masalalari quyidagilarni oʻz ichiga oladi;
Statistik kuzatish turlari
Uzluksiz kuzatish
voqea ro‘y berishi bilanoq uni qayd qilish (hisobga olish)dir
Fursatli kuzatish
voqea sodir bo‘lgandan so‘ng ma’lum muddat o‘tganda uni qayd qilib tekshirishlarni teng vaqt oralig‘ida takrorlab turish
Yalpi kuzatish
to‘plamning hamma birliklari haqida ma’lumot to‘plash.
Statistik kuzatish xatolarini tekshirish
Kuzatish xatosiz boʼlishi juda ham qiyin masala.
Xatolarni kamaytirish yoʼllaridan biri - maʼlumotlarni qabul qilish vaqtidagi NАZORАT qilishdir.
Nazorat arifmetik va mantiqiy boʼladi.
Аrifmetik nazorat
Bunda chiqarilgan jamlamalar, bir-biriga bogʼliq boʼlgan koʼrsatkichlar tekshirib koʼriladi.
Mantiqiy nazorat
Bunda maʼlumotlarning mantiqan bir – biriga mosligi tahlil qilinadi.
STATISTIK GURUHLASH
Bir turdagi toʼplam birliklarini eng muhim belgilari asosida guruh va guruhchalarga ajratish Statistik guruhlash deyiladi.
Statistik guruhlashning asosiy maqsadi oʼrganilayotgan toʼplamni xar tomonlama kengroq va chuqurroq oʼrganishdan iborat boʼlib, bunda guruhlash BELGISI va guruhlash ORАLIQLАRIni toʼgʼri aniqlab olish muhim hisoblanadi.