Статистик кырсаткич

Статистик кўрсаткичлар Режа:

• 1. Статистик кўрсаткич тушунчаси ва шакллари.
• 2. Мутлоқ миқдорлар ва уларнинг турлари.
• 3. Нисбий миқдорлар: ифодаланиши ва турлари.
• 4. Мутлақ ва нисбий миқдорларни биргаликда қўллашнинг зарурияти.

1. Статистик кўрсаткич тушунчаси ва шакллари.

• Статистик кўрсаткич ижтимой-иқтисодий ҳодиса ва жараёнларнинг миқдорий жиҳатларини тавсифловчи кўрсаткичдир.
• Статистик жараёнлар ва ҳодисалар нисбатан мураккаблиги боис уларни алоҳида олинган кўрсаткичлар орқали ифодалаб бўлмайди. Бу ҳолда статистик кўрсаткичлар тизимидан фойдаланимиз.

• Статистик кўрсаткичлар тизими – бу муаян статистик вазифани ҳал этишга йўналтирилган ва алоҳида ёки мураккаб таркибга эга ўзаро боғлиқ кўрсаткичлар йиғиндисидир.

2. МУТЛОҚ МИҚДОРЛАР ВА УЛАРНИНГ ТУРЛАРИ

• Мутлақ миқдорлар кузатилаётган миқдор бирликларини қўшиш ёки айириш йўли билан аниқланади.
• Cанаш йўли билан аниқланган миқдорлар сон кўрсаткичлари деб (улар бутун сонлар кўринишида бўлади), бевосита ўлчаш ёрдамида аниқланадиган мутлақ миқдорлар ҳажм кўрсаткичлари деб юритилади. Улар бутун ёки иррационал (бутун бўлмаган) сонлар бўлиши мумкин.

• Мутлақ миқдорларнинг ифодаланиши

• Натурада

• Шартли натурада

• Пулда

• Комплекс ўлчов бирликларида

• ўрганилаётган ҳодисанинг ички хусусиятини ифодаловчи оғирлик, узунлик, ҳажм ва бошқа бирликлардир

• бир хил турдаги истеъмол қийматига эга бўлган ҳодисаларни бир хил бирликка келтирувчи ўлчов бирликларидир

• ҳар хил турдаги истеъмол хусусиятига эга бўлган ҳодисаларни бир хил бирликка келтирувчи ўлчов бирликларидир

• айрим мураккаб ҳодисаларни ифодаловчи икки ва ундан ортиқ ўлчов бирликларининг ўзаро бирикмасидир

Нисбий миқдорларнинг ифодаланиши

• Нисбий миқдорлар коэффициентларда, фоизда, промилледа, продецимилледа ифодаланади.
• Агар асос миқдор 1 га тенглаштириб олинса нисбий миқдорлар коэффициентда ифодаланган ҳисобланади.
• Агар асос миқдор 100 га тенг деб олинса, у ҳолда нисбий миқдорлар фоиз (%) да ифодаланади.
• Агар асос миқдор 1000 га тенглаштирилса, у ҳолда нисбий миқдорлар промилле (‰) да ифодаланади.

• Агар таққосланувчи миқдор асосдан бир неча марта катта бўлса коэффициентдан, катталик икки баробарга етмаса фоиздан фойдаланилади.
• Масалан 400 ёки 630 фоиз ошган дегандан 4 марта ёки 6,3 марта ошган дейиш, шунингдек 1,17 марта ошган эмас 17 фоиз ошган дейилса барчага тушунарли бўлади.

Агар таққосланувчи миқдор асосдан жуда ҳам кичик бўлса промилле ёки продецимилледан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Масалан, шаҳарда йил давомида туғилган болалар сони 1700, шаҳар аҳолиси 300000 бўлса, уларнинг нисбатини коэффициентда ҳисобласак 0,0567 га тенг чиқади ва бу натижа мазмунга эга эмас. Промилледа ҳисобласак 5,67 ‰ га тенг чиқади ва у ҳар 1000 кишига туғилишлар сони ўртача 5,67 болани ташкил этганини англатади.

• Агар таққосланувчи миқдор асосдан жуда ҳам кичик бўлса промилле ёки продецимилледан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Масалан, шаҳарда йил давомида туғилган болалар сони 1700, шаҳар аҳолиси 300000 бўлса, уларнинг нисбатини коэффициентда ҳисобласак 0,0567 га тенг чиқади ва бу натижа мазмунга эга эмас. Промилледа ҳисобласак 5,67 ‰ га тенг чиқади ва у ҳар 1000 кишига туғилишлар сони ўртача 5,67 болани ташкил этганини англатади.

• Нисбий миқдорларни ҳисоблаш

• Нисбий миқдорларни ҳисоблаш

Мутлақ ва нисбий миқдорларни қўллашда бир қанча қоидаларга риоя қилиш керак. Мутлақ ва нисбий миқдорларнинг ўзига хос характерли хусусияти шундаки, улар доимо бир турли ҳодиса ва жараёнларнинг миқдори ва ўлчаминини ифодалайди.

• Мутлақ ва нисбий миқдорларни қўллашда бир қанча қоидаларга риоя қилиш керак. Мутлақ ва нисбий миқдорларнинг ўзига хос характерли хусусияти шундаки, улар доимо бир турли ҳодиса ва жараёнларнинг миқдори ва ўлчаминини ифодалайди.

Мутлақ ва нисбий миқдорларни ҳисоблашда ва айниқса, улардан фойдаланишда текшириладиган ҳодиса ва жараёнлар ривожланишини ўзига хос хусусиятларини ва алоҳида шароитларини эътиборга олиш зарур. Шароит, жой ва вақтга қараб бир хил кўрсаткичлар характери бўйича турли ҳодисаларнинг даражасини ифодалаши мумкин.

• Мутлақ ва нисбий миқдорларни ҳисоблашда ва айниқса, улардан фойдаланишда текшириладиган ҳодиса ва жараёнлар ривожланишини ўзига хос хусусиятларини ва алоҳида шароитларини эътиборга олиш зарур. Шароит, жой ва вақтга қараб бир хил кўрсаткичлар характери бўйича турли ҳодисаларнинг даражасини ифодалаши мумкин.