Statistik guruhlash

Mutlaq miqdorlar kuzatilayotgan miqdor birliklarini qo`shish yoki ayirish yo`li bilan aniqlanadi. Birinchi holda mutlaq miqdorlar «bir», «ikki», «uch», «to`rt» va hokazo tartibda sanaladi va aniqlanadi. Masalan, guruhda talabalar, jamoa xo`jaligida jamoa a`zolari; zavodda ishlab chiqarilgan mashina, stanoklar soni bevosita sanash yo`li bilan aniqlanadi. Bunday miqdorlar son ko`rsatkichlari deb yuritiladi. Ular butun sonlar ko`rinishida bo`ladi.

Ikkinchi holda mutlaq miqdorlar bevosita o`lchash yordamida aniqlanadi. Masalan, jamoa xo`jaligida etishtirilgan sabzavot va poliz mahsulotlarining miqdori, fabrikada ishlab chiqarilgan matoning hajmi, ko`mir shaxtasida qazib chiqarilgan ko`mir miqdori kabilar o`lchash yordamida hisoblanadi. Bunday usulda olingan miqdorlar hajm ko`rsatkichlari deb yuritiladi. Ular butun yoki irratsional (butun bo`lmagan) sonlar bo`lishi mumkin.

22 – savol

Mutlaq miqdorlar va ularning turlari.
Ifodalanishiga qarab, mutlaq miqdorlar: yakka va umumiy miqdorlarga bo`linadi. YAkka mutlaq miqdorlar statistik kuzatish jarayonida olinib, boshlang’ich hisob va kuzatish hujjatlarida qayd qilinadi. Bunday miqdorlar kuzatilayotgan to`plamning alohida birliklarini tavsiflaydi va statistik tekshirish uchun manba bo`lib hisoblanadi.
Guruhdagi har bir talaba, davlat xo`jaligidagi ayrim ekinlar maydoni, zavoddagi har bir ishchining olayotgan ish haqi va hokazolar yakka mutlaq miqdorlarga misol bo`la oladi. Ular svodkalash va guruhlash uchun manbagina bo`lmasdan, ilg’or tajribalarni ommalash­tirishda, ijobiy va salbiy voqealarni yoritishda keng qo`llaniladi.
Mutlaq miqdorlar birliklari:
Natura
Pul
Shartli natura
Kompleks o`lchov
Natura-o`lchov birligi deyilganda, o`rganilayotgan hodisaning ichki xususiyatini ifodalovchi og’irlik, uzunlik, hajm va boshqa birliklar tushuniladi. Masalan, ishlab chiqarilgan ko`mir – tonna, aholi soni – kishi, ekin maydoni – gektar, bosib o`tilgan masofa – kilometrlarda ifodalanadi.
SHartli natura – o`lchov birligi deyilganda bir xil turdagi iste`mol qiymatga ega bo`lgan hodisalarni bir xil birlikka keltiruvchi o`lchov birliklari tushuniladi. Bu birlik (koeffitsientlar) negizida o`rganilayotgan hodisalarning muhim iste`mol qiymatiga asoslangan nisbatlar yotadi.

• 
  Ikkita taqqoslama mutlaq miqdorni bo`lish natijasida olingan umumlashtiruvchi miqdor statistikada nisbiy miqdorlar deb ataladi.
  
• 
  Nisbiy miqdorlar har xil shakllari ifodalanish mumkin. ularning ifodalanish shakli bazis miqdorning (nisbat maxrajini) qanday birlikka tenglashtirib olinishiga bog’liqdir. SHunga qarab, nisbiy miqdorlar koeffitsientlarda, foizda, promilleda, prodetsimilleda ifodalanadi.
  

Nisbiy miqdorlar quyidagi asosiy turlarga bo`linadi:

• 
  Reja topshirig’i nisbiy miqdorlari.
  
• 
  Buyurtma (shartnoma) bajarilishi nisbiy miqdorlari.
  
• 
  Dinamika nisbiy miqdorlari.
  
• 
  Tuzilma (struktura) nisbiy miqdorlari.
  
• 
  Koordinatsiya nisbiy miqdorlari.
  
• 
  Intensiv nisbiy miqdorlar.
  
• 
  Ob`ektlararo va hududiy taqqoslash nisbiy miqdorlari.
  

23- savol
Statistic jadvallar turlari: