Statikaning asosiy tushunchalar va tariflari Statikaning asosiy aksiomalari

Statikaning asosiy tushunchalari va aksiomalari

Asosiy tushunchalar va ta’riflar

Statikada jismlarning muvozanati o‘rganiladi. Moddiy jismlarning muvozanati mexanik harakatning xususiy holi bo‘lib, uning ma’lum qismiga qo‘zg‘almas ra- vishda mahkamlangan koordinatalar sistemasiga nisbatan tinch vaziyati tushuniladi. Jismlar qo‘zg‘almas qilib mahkamlanganda «tinch holatda» turadi, deyish mumkin. Masalan, dastgoh tinch holatda turibdi, deymiz. Haqiqatan ham dastgoh beton yordamida yerga qo‘zg‘almas qilib biriktirilgan. Lekin aslida dastgoh Yer
bilan birgalikda Quyosh atrofida murakkab harakat qiladi.
Demak, tabiatda mutlaq (absolyut) qo‘zg‘almaydigan jism bo‘lmaydi va bo‘lishi ham mumkin emas.
Jismlarning mexanik harakati va muvozanatini tekshirishda statikaning quyidagi asosiy tushunchalaridan foydalaniladi:

• 
  moddiy nuqta (o‘lchamlari va shakli ma’lum sharoitda hisobga olinmaydigan, massasi bir nuqtada joylashgan deb tasavvur qilinadigan jism moddiy nuqta deyiladi);
  
• 
  mutlaq qattiq jism (kuch ta’sirida istalgan nuqtalari orasidagi masofa doimo o‘zgarmasdan qoladigan qattiq jism mutlaq qattiq jism deyiladi);
  
• 
  kuch (jismlar o‘zaro ta’sirining miqdor o‘lchovi kuch deyilib, u yo‘nalishi, moduli — son qiymati va qo‘yilish nuqtasi (1.1-shakl) bilan tavsiflanuvchi vektor kattalik hisoblanadi);
  

• 
  kuchlar tizimi yoki sistemasi (jismga qo‘yilgan
  

_. _. _. _.

^F 1 ^{, F} 2 ^{, F} 3 ^{, ..., F} n
kuchlar to‘plami kuchlar tizimi deyiladi. Jismga qo‘yilgan
^{_. _. _. _.} kuchlar tizimi ko‘rsatadigan ta’sirni boshqa
^F 1 ^{, F} 2 ^{, F} 3 ^{, ..., F} n
^{_. _. _. _.} kuchlar tizimi bilan almashtirilganda jism holati
Q ₁ , Q ₂ , Q ₃ , ..., Q _n
o‘zgarmasa, bunday ikki kuch tizimi teng kuchli (ekvivalent) kuchlar
tizimi deyiladi). Kuchlarning teng kuchliligi quyidagicha yoziladi:
₍ _. _. _. _. _{)  (} _. _. _. _. _{) (a)}

^F 1 ^,
F 2 ^,
F 3 ^{, ..., F} n
Q ₁ ,
Q ₂ ,
Q ₃ , ..., Q _n

• 
  teng ta’sir etuvchi kuch (kuchlar tizimi
  

^{_. _. _. _.} ning ta’sirini

^F 1 ^{, F} 2 ^{, F} 3 ^{, ..., F} n
bitta kuch bera olsa, bunday kuchga kuchlar tizimining teng ta’sir etuvchisi deyiladi va

_. _. _. _.
_^F 1 ^,
F 2 ^,
F 3 ^{, ...,
F} n _ ^{∼ 0}
(b)

ko‘rinishda yoziladi).

• 
  muvozanat holat (kuchlar tizimi ta’siridagi jism tinch holatda qolsa yoki inersion harakatda bo‘lsa, jismning bunday holati muvozanat holat deyiladi. Kuchlar tizimi ta’siridagi jism muvozanat holatida bo‘lsa, unga
  

muvozanatlashgan kuchlar tizimi yoki nolga teng kuchli tizim deyiladi:

_. _. _. _.
_^F 1 ^,
F 2 ^,
F 3 ^{, ...,
F} n _ ^{∼ 0}
(d)

1.1- shakl
Kuch yotgan KL to‘g‘ri chiziq kuchning ta’sir chizig‘i deyiladi.
statikada jismning muvozanati deganda uning tinch holati tushuniladi);

• 
  sanoq tizimi (jismning harakati yoki holati boshqa jism bilan bog‘langan koordinatalar sistemasiga nisbatan tekshiriladi. Odatda, bunday koordinatalar sistemasiga sanoq sistemasi deyiladi. Statikada Yer bilan bevosita bog‘langan sanoq sistemasi ishlatiladi).
  

Statikaning aksiomalari

Statika masalalarini yechish tajriba va kuzatishlar yordamida aniqlangan quyidagi aksiomalarga asoslanadi:

1-aksioma. Erkin jismning ixtiyoriy ikki nuqtasiga 1.2-shaklda tasvirlanganidek miqdorlari teng, yo‘nalishi esa mazkur nuqtalardan o‘tuvchi to‘g‘ri chiziq bo‘yicha qarama-qarshi tomonga yo‘nalgan ikkita kuch ta’sir etsa, bunday kuchlar o‘zaro muvozanatlashadi.

Kuchlar orasidagi mun_. osa_{_}b_{_.}atlarni quyidagicha yozish mumkin:

• 
  miqdori jihatdan