7-sinf Fizikasi

7-sinf Fizikasi

• Mavzu: Jismlarning harakati

Reja:

• Mexanik harakat turlari .ular haqida tushuncha.
• Fazo va vaqt.
• Moddiy nuqta.

Mexanik harakat.

Mexanik harakat.

Jismning mexanik harakati deb,

uning boshqa jismlarga nisbatan

fazodagi vaziyatining vaqt o‘tishi

bilan o‘zgarishiga aytiladi.

Harakatni nisbiyligi.

Harakatni nisbiyligi.

• Barcha jismlarning harakati nisbiy bo‘lib, ularning tinch turishi Ham nisbiydir.

Sanoq jism.

Jismning harakati yoki tinch holati qaysi jismga nisbatan kuz atilayot gan bo‘lsa, o‘sha jism sanoq jism deb ataladi.

Sanoq sestimasi:

• Sanoq jism, unga bog‘liq koordinatalar sistemasi va shu harakatning vaqt sanog‘i birgalikda sanoq sistemasini tashkil etadi.

Fazo va vaqt. Uch olchamli koordinatalarda tasvirlash

• Tekis to‘g‘ri yo‘lda ketayotgan avtomobil harakatini chizmada ifodalash uchun masshtabi ko‘rsatilgan bitta to‘g‘ri chiziq yetarli. Demak, tekislikda vaziyati o‘zgarayotgan jismning harakatini, masalan, avtomobilning harakatini koordinatalar tekisligida tasvirlash qulay.

Qush yerda, ya’ni tekislikda yurishi,

• Qush yerda, ya’ni tekislikda yurishi,
• yoki osmonda, ya’ni fazoda uchishi
• mumkin. Uning yerdagi harakatini ikki
• o‘lchamli, osmondagi parvozini esa uch
• o‘lchamli koordinatada ifodalash qulay.

Qoida.

• Fazoning asosiy xossalari: haqiqatan ham, mavjudligi, matеriya
• bilan ajralmasligi (olamda fazo bilan bog‘lanmagan bitta
• ham obyekt yo‘q), chеksizligi, uch o‘lchamliligi (barcha fizik
• obyеktlarning bo‘yi, eni va balandligi mavjud).

Vaqtni bir o‘lchamli koordinatalarda tasvirlash

• Vaqt hodisalarning kеtma-kеt o‘zgarish tartibini va jarayonlarning davomiyligini ifodalaydigan fizik kattalikdir. Vaqt xalqaro birliklar sistemasi (XBS)da sekundlarda o‘lchanadi.

KINEMATIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI:

• Mexanikaning jism harakatini uning massasi va uni harakatgakeltiruvchi sabablar hisobga olinmagan holda o‘rganadigan bo‘limiga kinematika deb ataladi.

Moddiy nuqta

• Muayyan sharoitda o‘lchami va shakli hisobga olinmasa ham bo‘ladigan jism moddiy nuqta deb ataladi.
• Trayektoriya
• Moddiy nuqtaning o‘z harakati davomida bosib o‘tgan nuqtalarini birlashtiruvchi chiziq harakat trayektoriyasi deb ataladi.

Yo‘l va ko‘chish.

• Jismning harakat trayektoriyasi bo‘ylab bosib o‘tgan masofasi, trayektoriya uzunligi yo‘l deb ataladi va s harfi bilan belgilanadi.
• Jism harakatidagi boshlang‘ich va oxirgi vaziyatini tutashtiruvchi yo‘nalishli kesma ko‘chish deb ataladi.

Mexanik harakat

Soddalashtirish maqsadida jismlar harakati

uch turga bo‘lib o‘rganiladi: ilgarilanma, aylanma va tebranma. Avtomashinaning korpusi

ilgarilanma harakat qilsa, g‘ildiraklari aylanma

harakatlanadi (11-rasm). Motoridagi porshenlari

esa tebranma harakat qiladi, deyish mumkin.

Ilgarilanma harakat.

• Harakat davomida jismning hamma nuqtalari bir xil ko‘chsa, bunday harakatga ilgarilanma harakat deyiladi.

Etiboringiz uchun raxmat.

• Etiboringiz uchun raxmat.