Statik mashqlarning fiziologik va biomexanik tasnifi

---

Statik mashqlarning fiziologik va biomexanik tasnifi 

Zamonaviy  o’quv  jarayonida  eng  muhim  jihat  -  o’quvchilarni  ta’lim  olishga 

rag’batlantirish.  Ularga  jismoniy  mashqlarning  foydasi  va  uning  ahamiyatini 

yetkazishda  puxta  o’ylangan,  uslubiy  jihatdan  to’g’ri  tashkil  etillgan  darsning 

o’rnini  hech  qanday  narsa  bosa  olmaydi.  Shuning  uchun  dars  mazmuniga  ijodiy 

yondashish va qiziqarli usullarni joriy etish katta ahamiyatga ega. 

Hozirgi  vaqtda  bolalarning  jismoniy  faolligining  pasayishi  tendentsiyasi 

mavjud.  Maktab  amaliyoti  shuni  ko’rsatadiki,  o’qituvchilarning  katta  qismi  statik 

mashqlardan  foydalanmaydi  va  bu  mashqlardan  darslarda  foydalanuvchilar  ham 

ularni  qo’llash  metodikasida  qiyinchiliklarga  duch  kelishadi.  Bu  o’quv  jarayonini 

dasturiy  material  bilan  optimallashtirish  va  barcha  yoshdagi  maktab 

o’quvchilarida,  shu  jumladan  o’rta  maktab  yoshida  jismoniy  fazilatlarni 

rivojlantirish  imkoniyatini  yaratadi.  Va  bu  yoshlarda  harakat,  ko’nikma  va 

malakalarni  shakllantirishda  eng  istiqbolli  vositalardan  biri  hisoblanadi.  O’rta 

maktab  yoshida  organizmning  jismoniy  faollikka  moslashish  imkoniyatlari 

yaxshilanadi, harakat qobiliyatlari tezroq rivojlanadi. 

Harakat  mushaklarning  qisqarishi  natijasida  amalga  oshiriladi.  Skelet 

mushaklari  qisqarganda,  tanani  yoki  uning  alohida  qismlarini  fazoda  harakatga 

keltirganda,  dinamik  mushak  ishi  hisoblanadi.  Agar  mushaklarning  qisqarishi 

holatni saqlashga va holatni o'zgartirishga  intilayotgan  tashqi kuchlarga, masalan, 

tortishish  ta'siriga  qarshi  turishga  qaratilgan  bo'lsa,  ular  mushaklarning  statik 

faolligi  (statik  kuchlanish)  hisoblanadi.  Har  xil  miqdordagi  va  tarkibdagi  mushak 

guruhlarining  statik  kuchlanishlari  har  qanday  harakat  faoliyatining  zaruriy 

qismidir.  Mushaklar  ishining  samaradorligi  odatda  uning  ishdagi  jismoniy  va 

iqtisodiy  ko'rsatkichlari  yoki  sport  amaliyotidagi  samaradorligi  bilan  baholanadi. 

Mushaklar  faoliyatining  yakuniy  natijasi  harakat  faoliyatining  dinamik 

komponentining  tabiati  va  kattaligi  bilan  belgilanadi.  O'z  navbatida,  dinamik 

ishning  davomiyligi,  uning  intensivligi  va  umumiy  ishlashi  optimal  topilgan  ish 

holatiga  (mushaklarning  muvofiqlashtirilgan  fazasi  va  tonik  ishi  bilan 

ta'minlanadi),  berilgan  pozitsiyani  uzoq  muddatli  saqlash,  shuningdek, 

mushaklarning  mustahkamligi  va  chidamliligiga  bog'liq.  Shunday  qilib,  turli 

mushak  faoliyati  dinamik  ish  bilan  bir  qatorda,  majburiy  komponent  sifatida 

mushaklarning statik kuchlanishini o'z ichiga oladi []. 

Jismoniy mashqlar klassifikatsiyasida statik mashqlar turkumi mavjud.  

Statik  mashqlar

 

deb  –  biomexanik  nuqtai  nazardan  shunday  mashqlar 

(alfozlar)ga  aytiladiki,  ularni  bajarishda  shug’ullanuvchi  tanasiga  ta’sir  etuvchi 

kuchlar  momentlarining  yig’indisi  nolga  teng  bo’ladi.  Bunda  tezlik  va  tezlanish 

ham nolga tengdir.  

Jismoniy  mashqlarni  bajarishga  fiziologik  nuqtai  nazardan  qaralganda 

mashqlarni  bajarishda,  mushaklarni  qisqarish  hususiyatlari  mavjud.  Izotonik, 

---

izometrik  mushaklarni  taranglashish  turlariga  bo’linadi.  Izotonik  taranglashish 

hususiyatida 

mushaklar 

qisqaradi. 

Izometrik 

taranglashish 

hususiyatida, 

mushaklarni uzunligi o’zgarmaydi []. 

Statik mashqlarni bajarish usullari qattiq jismlarning muvozanati shartlarini 

o’rganuvchi  statika  qonunlariga  asoslanadi.  Misol  uchun  gimnastikada  osilishlar, 

qo’llarga  tiralib  turishlar,  turli  alfozlar,  muvozanatlar  statik  mashqlarga  yaqin 

turadi,  lekin  ular  bilan  ayniy  hisoblanmaydi.  Bunda  shunday  mashqlar  ham 

uchraydiki,  ularni  bajarish  chog’ida  gimnastning  tanasi  turg’un,  noturg’un, 

cheklangan turg’un va befarqqa yaqin muvozanat holatida bo’lishi mumkin. 

Misol  uchun  musobaqalarda  statik  mashqlarni  bajarishda  gimnastdan 

sudyalar  tananing  yoki  uning  ayrim  bo’g’inlarining  statik  holatini  qayd  etishlari 

uchun muayyan alfozda 2-3 sekund mobaynida turg’un, harakatsiz tura olish talab 

etiladi.  Mazkur  shartni  bajarmaslik  musobaqa  qoidalariga  muvofiq  bahoning 

pasayishiga sabab bo’ladi.