Standartlashtirishda tutashma va o`tkazishlar. Mavzu rejasi: Standartlashtirishda tutashmalar

Standartlashtirishda tutashma va o`tkazishlar.
Mavzu rejasi:

• Standartlashtirishda tutashmalar.
• Standartlashtirishda tutashma turlari, oraliq o`tkazish, o`zaro almashuvchanlik va ularning turlari.
• To`liq o`zaro almashuvchanlik, qisman to`liq emas o`zaro almashuvchanlik, tog`ridan-to`g`ri o`zaro almashinuvchanlik.

Standartlashtirishda tutashmalar.

• Detallar biri ikkinchisiga to‘lik yoki qisman kirishgan (kirgan) holda birikma hosil qiladilar. Odatda mashinasozliklarda detallar ikki yoki bir-nechtasi tutashgan holda juft bo‘lib ishlaydilar. Bulardan biri qamrovchi (qamrab oluvchi) ikkinchisi esa, qamraluvchi bo‘lib hisoblanadi. Qamrovchisi (ichki) - teshik deyilib, kamraluvchisi (tashqi) - val deb ataladi. Bu atalishlar istalgan ko‘rinishdagi (shakldagi) detallarga taalluqli.

Tutashma - oraliq bo‘lib, qaysiki shu oraliqda yaroqli detalning haqiqiy o‘lchamlari bo‘lishi kerak.
Tutashma maydoni - eng katta va eng kichik chekli o‘lchamlar orolig`i bo‘lib, balandligi tutashmaga teng sxema shaklida tasvirlangan hududdir.
O‘tkazish - hosil bo‘lgan oraliq yoki taranglik o‘lchamlari bilan aniqlanadigan detallarning biriktirish xarakteridir.

Tutashma xamisha musbat miqdoridir. Tutashmani oshirish bilan Mahsulot sifati yomonlashadi, lekin tayyorlash tannarxi kamayadi. Tutashmani soddalashtirish uchun Tutashma maydoni ko‘rinishda grafik tarzda tasvirlanadi. (Tutashma maydoni bu nol chiziqiga nisbatan yuqori va pastki chekli og‘ishlar bilan chegaralangan maydondir).

• Tutashma xamisha musbat miqdoridir. Tutashmani oshirish bilan Mahsulot sifati yomonlashadi, lekin tayyorlash tannarxi kamayadi. Tutashmani soddalashtirish uchun Tutashma maydoni ko‘rinishda grafik tarzda tasvirlanadi. (Tutashma maydoni bu nol chiziqiga nisbatan yuqori va pastki chekli og‘ishlar bilan chegaralangan maydondir).
• Nol chizig‘i - nominal o‘lchamni ifodalovchi (00) chiziq bo‘lib qaysiki bunga o‘lchamning chekli og‘ishlari qo‘yiladi.
• Nol chiziqdan yuqoriga (+) musbat pastiga esa (-) manfiy og‘ishlar joylashtiriladi. (SHakl 8 a,b ga qarang).

O‘tqazishlar - ikki detalning o‘zaro biriktirilishi xarakteri o‘tkazish deb ataladi, qismlar (detallar) asosan uch xil o‘tkazish bilan o‘tkaziladi:

• O‘tqazishlar - ikki detalning o‘zaro biriktirilishi xarakteri o‘tkazish deb ataladi, qismlar (detallar) asosan uch xil o‘tkazish bilan o‘tkaziladi:

1) belol xarakatlanadigan yoki erkin qo‘zg‘aladigan yoki erkin qilib o‘tkazish: Bunday o‘tkazilgan qismlar (detallar) bir-biriga nisbatan erkin xapaxatlana oladi;

• 2) salgina harakatlana oladigan yoki sal qimirlamaydigan (qo‘zg‘almas) qilib o‘tkazish. Bunday o‘tkazilgan detallar bir- biriga nisbatan salgina xarakatlana oladi yoki ozgina tashqi kuch bilan bir-biriga kiritilib yig‘iladi va qo‘zg‘almaydigan bo‘ladi;
• 3) qimirlamaydigan (qo‘zg‘almaydigan) qilib o‘tkazish, qimirlamay qilib o‘tkaazilgan detallar bir-biri bilan mustahkam bog‘langan bo‘ladi va ularni ajratish uchun kuch sarf qilish kerak (preslab o‘tkazish).

O`zaro almashuvchanlik va ularning turlari.

• O‘zaroalmashuvchanlik deb, mahsulot, uning qismlarining yoki boshqa narsalarning ma’lum ko‘rsatkichlari va xususiyatlari bo‘yicha shu singari mahsulot nusxalari bilan o‘zaro almashish imkoniyatlariga aytiladi. O‘zaroalmashuvchanlik baholanish ko‘rsatkichlari asosida to‘liq, qisman, tashqi, ichki va funksional o‘zaroalmashuvchanliklarga bo‘linadi. Xalq xo‘jaligida, ishlab chiqarishda to‘la o‘zaroalmashuvchnlik qoidalaridan keng foydalaniladi. Bu qoidalar mahsulotga qo‘shimcha ishlov berilmasdan maqsad uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanish imkoniyatini beradi.
• To‘liq o‘zaroalmashuvchanlik deb, mahsulot, uning qismlarining yoki boshqa narsalarning ma’lum ko‘rsatkichlari va xususiyatlari bo‘yicha shu singari boshqa mahsulot nusxalari bilan qo‘shimcha mexnat sarflamasdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zaro almashish imkoniyatiga aytiladi.
• Qisman o‘zaroalmashuvchanlik bo‘lganida esa mahsulot yoki uning qismlari boshqa shu singari mahsulot nusxalari bilan almashtirilishi uchun qo‘shimcha mehnat sarflab, uning xususiyatlarini moslashtirishni talab qiladi.

O’zaroalmashinuvchanlik dеb, mashinalarning ko’rsatkichlariga, puxtaligiga va uzoq muddat ishlashiga ta’sir qilmagan holda, uzеllarni qo’shimcha ishlov bеrmasdan yig’ish yoki ta’mirlash jarayonida almashtirilishini ta'minlovchi xossaga aytiladi.

• O’zaroalmashinuvchanlik dеb, mashinalarning ko’rsatkichlariga, puxtaligiga va uzoq muddat ishlashiga ta’sir qilmagan holda, uzеllarni qo’shimcha ishlov bеrmasdan yig’ish yoki ta’mirlash jarayonida almashtirilishini ta'minlovchi xossaga aytiladi.