Standartlashtirish usullari Reja

9.2. Parametrik standartlashtirishning o‘ziga xos xususiyatlari
Buyumlarning, parametrlarning va o‘lchamlarning turli tumanligi parametrik standartlar bilan reglamentlanadi (cheklanadi).
Parametrik standartlashtirishni qo‘llash natijasida buyumlarning tartibsiz ravishdagi va ko‘p sonli nomenklaturasining oldi olinadi. Bundan tashqari buyumlarni o‘zaro moslash, birxillashtirish uchun imkon yaratiladi, ehtiyot qismlar ta’minotidagi muammolar bartaraf etiladi.
Parametrik standartlashtirishning mohiyati shundaki, bunda yalpi ishlab chiqariluvchi buyumlarning parametr va o‘lchamlari erkin va o‘z holicha emas, balki, maxsus tanlangan (muloqat) sonlar qatori ya’ni, boshqa sonlarga nisbatan ko‘proq muloqatda bo‘linadigan sonlar qatoriga muvofiq belgilanadi.
Parametrik standartlashtirish keng tadbiq etilgan. Buni oyoq, bosh va boshqa kiyimlarining o‘lchamlarida, boltlarning, gaykalarning o‘lchamlarida va shu kabilarda ko‘rishimiz mumkin.
Tanlangan sonlarga muayyan matematik qonunlar xos hisoblanadi. Masalan, eng oddiy muloqat sonlar qatori arifmetik progressiya asosida tanlanadi. Bunda qatordagi bir sonning oldingi va keyingi sonlarga nisbatan bo‘lgan farqi doimo o‘zgarmas bo‘ladi. Masalan:
a) farqi 1 bo‘lgan ortib boruvchi; 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – ….;
b) farqi 2 bo‘lgan ortib boruvchi; 1 – 3 – 5 – 6 – 7 – …;
v) farqi 0,1 bo‘lgan kamayib boruvchi: 1 – 0,9 – 0,8 – 0,7 – …
Arifmetik progressiyaning ixtiyoriy hadini quyidagi ifodadan topishimiz mumkin:
a_n=a_i+d(n – 1),
bunda, a_i – progressiyaning birinchi hadi, d – progressifning farqi, n – tanlangan sonning (hadning) tartibi.
Arifmetik progressiyaga asoslangan sonlar qatori parametrik standartlarda nisbatan kamroq qo‘llaniladi, lekin bunday standartlar bor. Masalan, ba’zi turdagi podshipniklar diametrlarining o‘lchamlari, poyafzallarning o‘lchamlari va shu kabilar.
Arifmetik progressiyaga asoslangan parametrik standartlarning asosiy afzalligi uning sodda va oddiyligidadir. Kamchiligi esa, nisbatan notekisligidadir. Ya’ni, farqi 1 bo‘lgan ortib boruvchi arifmetik progressiyaning 2 soni 1 dan 100% ga ortiq, 10 – son 9 – dan 11 % ga ortiq, 100 – son esa 99 dan 1% ga ortiq. Natijada katta sonlar kichik sonlarga nisbatan ko‘proq uchraydi va talablarni to‘la qondirmaydi.
Ushbu kamchilikni bartaraf etish uchun ko‘pincha arifmetik progressiyaga asoslangan kesma bo‘laklar ishlatiladi. Masalan shu asosda tanga pullarning qatori tuzilgan: