Standartlashtirish asoslari

7.2. Me’yoriy hujjatlar miqyosi va turlari 
O`zbekiston  Respublikasi  qonunchiligi  va  me’yoriy-huquqiy  munosabat 
hujjatlariga 
muvofiq 
standartlashtirish 
tizimining 
quyidagi 
miqyoslari 
faoliyatlashtirilgan: xalqaro, davlatlararo, davlat, soha, ma’muriy hududiy va korxona 
miqyoslarida. 
Me’yoriy  hujjatlar  miqyosi  hamda  to`rini  aniqlashda  quyidagi  asosiy    atama  va 
tariflar ishlatiladi: 
a) me’yoriy hujjat miqyosi – standartlashtirishning ma’lum bir miqyosida faoliyat 
natijalari bo`yicha qabul qiladigan hujjat; 
b)  me’yoriy  hujjat  turi  –  me’yoriy  hujjatning  vazifasiga  muvofiq  mazmunining 
tavsifi; 
v) me’yoriy hujjat ta’sir doirasi – me’yoriy hujjat istalgin korxona va tashkilotlar 
iqtisodiy sohalar yig`indisi. 
Standartni  ishlab  chiquvchi  standartlashtirish  bo`yicha  negiziy  tashkilot  bilan 
kelishgan holda me’yoriy hujjat ta’sir doirasini aniqlaydi. 
Bir  jinsli  mahsulot  turlari  uchun  ayrim  talablarni  standartlashtirish  maqsadga 
muvofiq  bo`lganholda:  tasniflash,  asosiy  parametrlar,  yoki  o`lchashlar,  hayot  yoki 
tabiat  xafsizligi  toifalanish, konstruksiyasi,  nazorat  usullari  (nazorat, o`lchash, tahlil), 
taxlash, qabul qilish qoidalari (shtrix kodlov usullari bilan), eltish, saqlash, foydalanish 
ta’mirlash kabi turlar bo`yicha me’yoriy hujjatlar ishlab chiqiladi. 
Me’yoriy  hujjatning  miqyosi  va  turlarining  to`g`ri  tanlanganligini  “O`zstandart” 
agentligi, «Davarxqurilish», «Davtabiat qo`mitasi», «Sog`saqvaz» va boshqa vakolatli 
tashkilotlar tomonidan nazorat qilib turiladi. 

---

 
201 
Umumiy  ta’rif  va  qoidalarga  O`zdavstandart  (O`zDSt  ISO/IEC  21:2001ga 
muvofiq davlat standartlari obyektlari quyidagilardir: 
 - tashkiliy – uslubiy va umumtexnik me’yor va talblar; 
 - mahsulotga majburiy talablar: 
 - sohalar me’yoriy hujjatlar talablari; 
-  davlat  xo`jaligi  obekti,  elementlari,  jumladan, bank, transport,aloqa,  energetika 
va mudofaa tizimlari: 
- davlat ijtimoiy–iqtisodiy, ilmiy–texnik dasturiy obyektlari elementlari; 
Soha standartlari obyektlari bo`lib, soha mahsulotlari sifat ko`rsatkichlari, boshqa 
me’yoriy qoidalar va talablari xizmat qiladi. 
Ma’muriy  hududiy  standartlashtirish  obyektlari  bo`lib  hududiy  mahsulot  ishlab 
chiqarish sifati va uni boshqarish bo`yicha me’yoriy qoida va talablar xizmat qiladi. 
Korxonalarda standartlashtirish obyekti bo`lib: 
- boshqa istemolchiga sotiladigan mahsulotlar; 
- ishlab chiqarishni tashkil qilish yuzasidan me’yor va qoidalar; 
- sifatni boshqarish; 
-  shu  korxonaning  o`zida  ishlab  chiqilib  qo`llaniladigan  detal,  yig`ma  birikma, 
buyumlar;  
- texnologik jixoz va asbob uskunalari xizmat qiladi. 
Respublikada  qabul  qilingan  me’yoriy  hujjatlarning  belgilanishi  O`zbekiston 
Respublikasi quyidagi me’yoriy hujjatlarning miqyoslar bo`yicha belgilanishini qabul 
qilgan . 
a) Davlat miqyosida: 
- O`zbekiston respublikasi Standarti -  O`zDst; 
-Umumdavlat tasniflagichi -  O`zDsT; 
- O`zbekiston raxnamo hujjati- O`zRH; 
- tavsiyalar - O`zT: 
b) Soha miqyosida: 
- tarmoq standarti - Tst;  
- tarmoq tasniflagichi - TT; 

---

 
202 
- texnik shart – TSh. 
v) ma’muriy-hududiy miqyosda: 
- ma’muriy Hududiy standart - MHst; 
-raxnamo hujjat - RHMH; 
- tavsilot - TMH; 
g)  korxona miqyosida: 
- texnik shart - TSH; 
- korxona standarti – KST. 
SHunday  qilib  O`zbekiston  Respublikasida  standartlashtirishning  barcha  miqyos 
va  turlari  bo`yicha    abbreviaturalash  (bosh  qaror  bo`yicha  yoki  bo`g`inlari 
qisqartirilgan nomlanmalar) davlat tilida, lotin alifbosi asosida qabul qilingan. 
Abbreviaturalar mohiyati quyidagicha: 
O`z- O`zbekiston (O`zbekiston) 
D- Davlat (Davlat) 
T- Tasniflagich (tarmoq, soha) tavsiyanoma (tavsiyanoma) 
R- Rahbariy (raxnoma) 
H- Hujjat (hujjat) hududiy (hududiy) 
K- Korxona (korxona) 
M- Ma’muriy (ma’muriy) 
St- Standart (standart) 
SHu  bilan  bir  qatorda,  davlatlararo  xususan  MDX  doirasidagi  standartlarda  rus 
tilida davlat standarti uchun – GOST abbretviaturasi ham qo`llanadi. 
Barcha  miqyosdagi me’yoriy  hujjatlar  “O`zstandart”  agentligi  vakolatli  idoralari 
ro`yxatiga olinishi shart. 
Ro`yxatga olingan MX huquqiy hisoblanadi. 
Mahsulot uchun MX ta’siri muddati belgilangan bo`lmasa, qoida bo`yicha 3-yilda 
qayta ko`rib chiqilishi shart. 

---

 
203