Standartlashtirish asoslari

7.4. Standartlashtirish bo`yicha texnik qo`mitalar faoliyati 
Bir  turli  mahsulot  va  tarmoqlararo  foydalaniladigan  mahsulot  uchun  me’yoriy 
hujjatlarni yaratish bo`yicha faoliyat ishchi idoralar – standartlashtirish bo`yicha texnik 
qo`mitalar  (TQ)  tomonidan  olib  boriladi.  Bunday  amaliyot  xalqaro  tashkilotlar 
amaliyotida  qo`llaniladi.  Jumladan  ISO  o`z  vazifalarini  200  dan  ortiq  TQ,  2000 
yordamchi qo`mitalar va ishchi guruhlar orqali bajaradi. Xalqaro elektrotexnik qo`mita 
(MEK)  ham  100  ga  yaqin  TQ,  1000  dan  ortiq  yordamchi  qo`mita  va  ishchi  guruhlar 
tuzgan.  Muzkur  turdagi  mahsulotni  ishlab  chiqarishda  yetakchi  bo`lgan  har  bir 
mamlakat – xalqaro tashkilot a’zosi TQ ni boshqaradi. Xalqaro tashkilotlarning texnik 
qo`mitalari  har  yili  o`rtacha  500-800  nomli  standartlarni,  qo`llanmalarni,  qoida  va 
me’yorlarni ishlab chiqadi. 
Standartlashtirish,  metrologiya  va  sertifikatlashtirish  bo`yicha  Davlatlararo 
kengash  qatnashchi-mamlakat  boshqaradigan  davlatlararo  texnik  qo`mitalar  tuzgan. 
Ipak va paxta bo`yicha TQ ni O`zbekiston boshqaradi. 
Xalqaro va davlatlararo texnik qo`mitalarni bunday usulda boshqarish amaliyoti 
davlatlarning  savdo-iqtisodiy  o`zaro  hamkorligidagi  savdoda  to`siqlarni  va  texnik 
to`siqlarni bartaraf etishga ko`maklashadi. 
Vazirlar  Mahkamasining  3  oktyabr  2002-y.  №342  qaroriga  muvofiq, 
O`zstandart  agentligining  asosiy  vazifalaridan  biri  sifatida  bir  turli  mahsulot 
standartlarini  yaratish  bo`yicha  tarmoq  tizimlarini    tashkillashtirishga  ko`maklashish, 
ularning  faoliyati  ustidan  ilmiy-metodik  rahbarlikni  ta’minlash  va  tekshirish  vazifasi 
yuklatilgan.  O`zstandart  agentligiga  iqtisodiyot  tarmoqlari  bilan  birgalikda 
standartlashtirish  bo`yicha  TQ  ni  belgilangan  tartibda  shakllantirishda  qatnashish 
vazifasi qo`yilgan.             O`zstandart agentligiga davlat boshqaruv idoralaridan va 
yuridik  shaxslar  birlashmasidan  standartlashtirish  bo`yicha  tayanch  tashkilotlarni  va 
TQ  ni  tuzishni  talab  qilish  huquqi  berilgan.  O`z  SDT  ning  talablariga  muvofiq 
O`zstandart  agentligi  standartlashtirish  bo`yicha  milliy  idora  sifatida,  xo`jalik 
yurituvchi subyektlar va jamoa birlashmalari, shu jumladan standartlashtirish bo`yicha 
texnik  qo`mitalar  bilan  o`zaro  hamkorlikda,  o`zining  boshqa  vazifalari  bilan  bir 

---

 
211 
qatorda,  davlat  boshqaruv  idoralarining  standartlashtirish  bo`yicha  faoliyatlarini 
muvofiqlashtiradi. 
O`z  RH  51-013:1993  «O`z.  SDT.  Standartlashtirish  bo`yicha  texnik  qo`mita 
to`g`risida  na’munaviy  nizom»  da  standartlashtirish  bo`yicha  TQ  ning  umumiy 
qoidalari,  asosiy  vazifalari,  shuningdek,  ularning  tuzilmasi  va  tarkibi  belgilangan. 
Mamlakatimizda hozirgi vaqtda 17ta texnik qo`mita (Ilova-1)faoliyat ko`rsatadi. 
TQ  manfaatdor  tomonlarning  mutahassislari  vakolatlangan  vakillaridan  iborat 
bo`lib,  mahsulotning  ma’lum  turlari,  texnologiyalar  va  standartlashtirishning  boshqa 
obyektlari  bo`yicha  ixtisoslashtirilgan  va  davlat  hamda  mahsulot  (xizmatlar) 
iste’molchilari  (buyurtmachi)  ning  manfaatlarida  davlat,  tarmoq,  davlatlararo  va 
xalqaro  standartlashtirish,  metrologiya  va  sertifikatlashtirish  sohasida  ishlarni  olib 
borish uchun eng yuqori ilmiy-texnikaviy salohiyatga ega tashkilotlar asosida tuziladi. 
Mahsulotning asosiy iste’molchilari (buyurtmachilari) – korxonalar, mahsulotni 
yaratuvchi  va  tayyorlovchilar  –  korxonalar,  jamoat  birlashmalari,  davlat  nazorati 
idoralari va boshqa manfaatdor korxonalar TQ ga a’zo bo`lishlari mumkin. Bunda TQ 
tarkibiga 
asosiy 
iste’molchi 
(buyurtmachilari), 
O`zstandart 
agentligi, 
Davarxitektqurilish,  Davtabiatqo`m  va  O`zbekiston  Respublikasining  Sog`liqni 
saqlash  vazirligi  (o`ziga  biriktirilgan  faoliyat  sohalari  bo`yicha)  vakillarining  kirishi 
majburiydir. 
TQ ni rais boshqaradi. Rais tashkilotlar, korxonalarning rahbarlari yoki ularning 
muovinlari,  Bosh  konstruktorlar,  Bosh  texnologlar,  tashkilot  bo`linmalarining 
rahbarlari,  TQ  tarkibiga  kirgan  yetakchi  olimlar  va  mutaxassislar  ichidan  saylanadi. 
TQ  raisining  muovinlari  etib  asosiy  iste’molchi  va  O`zstandart  agentligi 
(Davarxitektqurilish,  Davtabiatqo`m,  Sog`liqni  saqlash  vazirligi,  o`z  vakolatlari 
doirasida) vakillari tayinlanadi. TQ qaysi tashkilot asosida tuzilgan bo`lsa, Sekretariat 
shu tashkilotda tuziladi. 
TQ 
o`z 
faoliyatida 
O`zbekiston 
Respublikasi 
hududida 
amaldagi 
standartlashtirish  bo`yicha  me’yoriy-huquqiy  hujjatlarga  tayanadi  va  quyidagi 
vazifalarni bajaradi: 

---

 
212 
–  davlatlararo,  davlat  va  tarmoq  yangi  standartlarini  yaratadi,  qayta  ko`rib 
chiqadi yoki amaldagilarga o`zgartirishlar kiritadi; 
–  standartlashtirish  bo`yicha  xalqaro  va  hududiy  tashkilotlarning  TQ  ishlarida 
qatnashadi; 
–  davlatlararo,  davlat  va  tarmoq  standartlashtirish  dasturiga  takliflarni  ishlab 
chiqadi; 
–  standartlashtirish  bo`yicha  xalqaro,  davlatlararo,  hududiy  tashkilotlarda  ovoz 
berish uchun O`zbekiston fikrini tayyorlaydi; 
–  barcha  darajalardagi  me’yoriy  hujjatlarning  ilmiy-texnikaviy  ekspertizasini 
bajaradi. 
TQ  ning  ilmiy-texnik  ekspertiza  natijalari  bo`yicha  xulosasi,  O`zstandart 
agentligi  va  vakolatli  boshqa  tashkilotlarning  xohishiga  ko`ra  me’yoriy  hujjatni 
tasdiqlash va  ekspertiza  o`tkazmasdan  davlat  ro`yxatidan  o`tkazish uchun  asos  bo`lib 
xizmat qilishi mumkin. 
TQ,  zarur  bo`lganda,  O`zstandart  agentligi  bilan  kelishilgan  holda,  ishchi 
hujjatlarni  tayyorlash  bosqichida  xalqaro  va  davlatlararo  texnik  qo`mitalar  (DTQ) 
bilan bevosita o`zaro hamkorlikda ishlash huquqiga ega. Bunday holda TQ DTQ ning 
doimiy ishlaydigan ishchi idorasi sifatida faoliyat ko`rsatadi. 
TQ  ta’sis  etuvchi  korxonalarning,  shuningdek,  O`zstandart  agentligi, 
Davarxitektqurilish,      O`zbekiston      Respublikasining      Sog`liqni      saqlash   
vazirligining (o`zlariga biriktirilgan faoliyat sohalari bo`yicha) birgalikdagi buyruqlari 
bilan tuziladi. 
TQ  ning  faoliyat  doirasi  juda  keng,  uning  faoliyat  doirasi  tarmoq  va  davlat 
standartlashtirishidan boshlab, davlatlararo standartlashtirishgacha bo`lgan ishlarni o`z 
ichiga  oladi.  TQ  tuzilmasi  tarkibida  kichik  qo`mitalar  (KQ)  va  ishchi  guruhlar  (IG) 
tuzilishi mumkin. 
TQ ning standartlashtirish bo`yicha faoliyatini takomillashtirish va vakolatlarini 
kengaytirish  uchun  belgilanganki,  TQ  faoliyatining  natijalari  bo`yicha  qabul  qilingan 
bayonnoma  qarori  hujjat  (loyiha)  ning  vakillari  TQ  ning  a’zosi  bo`lmish  barcha 
tashkilotlar bilan kelishilganligini tasdiqlaydi. 

---

 
213 
O`z  SDT  (O`z  DSt  1.0:1998)  qoidalari  bo`yicha,  iqtisodiyot  tarmoqlarida  va 
boshqa  faoliyat  sohalarida  standartlashtirish  bo`yicha  ishlarni  tashkillashtirish, 
rejalashtirish  va  muvofiqlashtirish  uchun  xos  boshqaruv  idoralari  standartlashtirish 
bo`yicha tayanch tashkilotlar (STTa) ni tuzadi. 
O`z RH 51-012:1993 da standartlashtirish bo`yicha tayanch tashkilotlar (STTa) 
ni  tuzish  tartibiga  va  O`z  SDT  da  ularning  ishlarni  olib  borishga  umumiy  talablar 
o`rnatilgan.    Standartlashtirish  bo`yicha  tayanch  tashkilotlar  vazirliklar,  mahkamalar, 
assotsiatsiyalar,  kontsernlar  va  xo`jalik  yurituvchi  boshqa  subyektlar  tomonidan 
mahsulot turlari bo`yicha bosh tashkilotlar ichidan tayinlanadi va o`zlariga biriktirilgan 
mahsulotlar  guruhlari  (yoki  boshqa  standartlashtirish  obyektlari)  ni  standartlashtirish 
va  sertifikatlashtirish  bo`yicha  ilmiy-texnikaviy  va  tashkiliy-metodik  rahbarlik  qilish 
va O`zbekiston Respublikasida bu ishlar bo`yicha texnikaviy birlikni ta’minlash uchun 
tuziladi. 
Standartlashtirish  bo`yicha  tayanch  tashkilotlar  O`zstandart  agentligida 
ro`yxatga olingan bo`lishi lozim. 
Mahsulot,  xizmatlar,  jarayonlar  yoki  STTa  ga  biriktirilgan  boshqa  obyektlarni 
standartlashtirish  bo`yicha  ishlarga  ilmiy-texnikaviy  rahbarlik  qilish,  shuningdek, 
standartlashtirish  bo`yicha  ishlarni  bevosita  bajarish  uchun  ilmiy-tadqiqot, 
konstruktorlik-texnologik  bo`limlar,  standartlashtirish  shu’balari  yoki  laboratoriyalar 
tashkil etilishi mumkin.