Standartlashtirish asoslari

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
196 
7- Bob. STANDARTLASHTIRISHNING IJTIMOIY ASOSLARI 
7.1. Me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqishda,uning strukturasi va elementlariga 
talablar
 
Me’yoriy hujjatlar quyidagi strukturaviy elementlarni o`z ichiga olishlari kerak: 
titul  varag`i;    so`z  boshi;  mundarija;  kirish;  nomlanma;  qo`llanilish  sohasi;  me’yoriy 
ishorat  (xavola);  ta’riflar;  belgilash  va    qisqartmalar  ;  talablar;  ilovalar;  adabiy 
ma’lumotlar. 
«Titul varag`i», «So`z boshi», «Nomlanma», «Talabnoma»  – majburiy struktura 
elementlari hisoblanadi, qolganlari-zaruratga qarab keltiriladi 
Titul  varag`ida  belgilanishi,  standart  miqyosi,  me’yoriy  hujjat  nomi 
joylashtiriladi, pastrog`ida – «Rasmiy nashr», eng pastida – tasdiqlagan tashkilot nomi. 
So`z  boshi  titul  varag`ining  keyingi  betiga  joylashtiriladi  va  ishlab  chiqaruvchi 
tashkilot, loyiha kirituvchi tashkilot, kim   tasdiqlagan ( yoki qabul qilgan), me’yoriy 
hujjat qaysi hujjat o`rniga ishlab chiqilgani ko`rsatiladi. 
Mundarija so`z boshidan so`ng, yangi betdan yoziladi. 
Kirish.  Bunda  standartni  ishlab  chiqish  sababi  asoslanadi.  Bunda  talablar 
bo`lmasliga kerak. Kirishni raqamlamay alohida varaqqa joylashtiriladi. 
Nomlanishi.  Standart  nomlanishini  o`zbek  tilida  bayon  etishda–belgilashdan 
so`ng  mahsulotga  «markali»,  «xilli»,  «modelli»  so`zlarni  yozib  qo`yiladi.  Masalan, 
«ikki o`ramli TLK xilli arqon». 
Nomlanishning boshida ta’riflash yoziladi (sifat so`z turkumida) muhimlik tartibi 
bo`yicha  xususiylikdan  umumiylikka  tamoilida,  oxirida  esa  ot  so`z  turkumi 
(standartlashtirish  obyektining  nomi)  kelishi  kerak.  Masalan:  «Gidravlik  sistemalar 
baki». 
Qo`llanish sohasi. Bu struktura elementini qo`llanish sohasini (standartning ta’sir 
doirasini) aniqlashtirish uchun keltiriladi:   
-  standart  obyektini  aniqlashtirishda  «Mazkur  standart…    yoyiladi»  kabi 
izohnoma bo`lishi kerak  ; 

---

 
197 
-  mazmunini aniqlashtirishda  «Mazkur  standart… belgilaydi»  –  degan izohnoma 
bo`lishi kerak ; 
-  qo`llanilish  sohasini  belgilashda  «Mazkur  standart…  uchun  qo`llaniladi»  – 
degan izohnoma bo`lishi kerak. 
Me’yoriy  ishorat.  Bu  struktura  elementi    ishorat  (havola)  qilingan  me’yoriy 
hujjatlar  nomini  o`z  ichiga  oladi.Struktura  elementi  ”Mazkur  standartda  quyidagi  … 
standartlarga  ishorat  qilingan  ”  izohnoma  bilan  boshlanishi    kerak  va  me’yoriy 
hujjatning  belgilanishi,    uning  nomlanishi  ro`yxatlanish  raqamining  o`sib  borish 
tartibida,  quyidagi  ketma-ketlikda:  Xalqaro  standartlar  (HS),  Davlatlararo  standartlar 
(DAS), O`zDSt, TSt, KSt va boshqa hujjatlarni keltirish bilan bajariladi.  
Ta’riflanishi.  Struktura  elementi  standarti  foydalanilgan  atamalarni  o`rnatish  va 
aniqlashtirish mazmunini ifodalaydi.   
  Bu  yerda  “Mazkur  standartda  quyidagi  atamalarni  mos  ta’riflanishlar  bilan” 
izohnomasi o`z ifodasini topmog`i lozim. 
  Belgilar  va  qisqartmalar.  Bu  elementlar  standartda  qabul  qilingan  belgilash  va 
qisqartirishlar ro`yxatini o`z ichiga oladi.     
  Ilova.  Standart  nizomlarini  to`ldiruvchi  materiallar  ilova  sifatida  keltirilishi 
mumkin. 
Ilovalarni  alifboning  “A”  harfidan  boshlab  Ё,  З,  Й,  О,  Ч,  ъ,  ъ,  Ы  harflaridan 
boshqa bosh harflar bilan, hamda  I va O harflardan boshqa barcha lotin alifbosi bosh 
harflari bilan belgilanadi. Ilovalar  majburiy va ma’lumot uchun (tavsiya etilgan yoki 
shu tariqa ko`rinishida) bo`ladi. 
  Adabiy  ma’lumotlarni barcha ilovalardan so`ng, oxirida alohida betdan boshlab 
joylashtiriladi. Bular: 
–
 
«O`zstandart» agentligi taqdim etgan UDK ; 
–
 
standartlar klassifiqatori bo`yicha belgilar guruhi;  
–
 
tayanch (kalit) so`zlardir.