Standartlarni yaratish bosqichlarini tahlil qilish

Standartlashtirish bo‘yicha qonuniy hujjatlar
“O‘zbekiston Respublikasida standartlashtirish bo‘yicha ishlarni tashkillashtirish to‘g‘risida” (mart 1992 y.) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan belgilangan standartlashtirishning tashkiliy asoslari “Standartlashtirish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuni bilan qonunlashtirilgan. Qonun 28 dekabr 1993 yilda qabul qilingan, 28 fevral 1994 yil umumiy axborot vositalarida chop etilgan va shu kundan boshlab kuchga kirgan. 2009 yilda “Texnik jihatdan tartibga solish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining qonuni qabul qilingan.

“Standartlashtirish to‘g‘risida”gi qonunda standartlashtirishning asosiy maqsadlari belgilangan:

– iste’molchilar va davlatning mahsulot (xizmatlar) ning aholi hayoti, sog‘ligi va mulki, atrof muhit uchun xavfsizligi masalalari bo‘yicha manfaatlarini himoya qilish;

– mahsulotning o‘zaro almashinuvchanligi va mos keluvchanligini ta’minlash;

– mahsulotning sifati va raqobatbardoshligini oshirish;

– barcha turdagi boyliklarning tejalishiga ko‘maklashish;

– ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy dasturlar va loyihalarni amalga oshirish;

– tabiiy va texnogen halokatlar va boshqa favqulodda vaziyatlarning sodir bo‘lishi ehtimolini hisobga olgan holda xalq xo‘jaligi ob’ektlarining xavfsizligini ta’minlash;

– o‘lchashlarning birliligini ta’minlash.

O‘zbekiston Respublikasining “Standartlashtirish to‘g‘risida” qonunida belgilanganki, respublikada standartlashtirish bo‘yicha ishlarni o‘tkazish umumiy tashkiliy-texnik qoidalarini belgilovchi O‘z SDT faoliyat ko‘rsatadi. Bu qoidalarning o‘zi “O‘zstandart” agentligi tomonidan o‘rnatiladi. Davlatarxitekturaqurilish (qurilish, qurilish industriyasi, shu jumladan loyihalash va konstruksiyalash sohasida), Davlattabiatqo‘mitasi (tabiiy boyliklardan foydalanish va atrof muhitni ifloslanish va boshqa zararli ta’sirlardan saqlash sohasida, Sog‘liqni saqlash vazirligi (tibbiyotga mo‘ljallangan mahsulotlar, tibbiyot texnikasi buyumlari, dori-^:darmonlar sohasida, shuningdek respublikada chiqariladigan va import bo‘yicha keltiriladigai mahsulotda inson uchun xavfli aralashmalar borligini aniqlash masalalari bo‘yicha) o‘zining vakolat doirasida standartlashtirish bo‘yicha ishlarni tashkillashtirish, muvofiqlashtnrish va ta’minlash ishlarini olib boradi. Respublikada qo‘llaniladigan me’yoriy hujjatlar ro‘yxati keltirilgan:

• 
  xalqaro (davlatlararo, hududiy) standartlar;
  
• 
  O‘zbekiston davlat standartlari;
  
• 
  tarmoqlar standartlari;
  
• 
  texnik shartlar;
  
• 
  ma’muriy-hududiy standartlar;
  
• 
  korxonalarning standartlari;
  
• 
  xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari.
  

Standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujkatlarga shuningdek, standartlashtirish bo‘yicha qoidalar, me’yorlar, texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborotlar tasniflagichlari (klassifikatorlari) ham kiradi.

Xalqaro (davlatlararo, hududiy), xorijiy me’yoriy hujjatlar O‘zdavstandart tomonidan belgilangan tartibda qo‘llaniladi. YAgona va uzluksiz ta’lim davlat tizimida ta’lim davlat standartlari ishlab chiqiladi, respublika Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.

Standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujjatlar mamlakatimiz va xorijiy fan va texnikasining zamonaviy yutuqlariga asoslanishi va xalqaro savdo uchun ortiqcha to‘siqlar paydo qilmasligi lozim. Raqobatbardoshlikni ta’minlash uchun o‘zuvchi (oldindan tuzilgan) standartlar yaratilishi mumkin.

Mahsulotni me’yoriy xujjatlarsiz ishlab chiqarish va xaridga qo‘yish man etiladi.

Mahsulotning aholi hayoti, sog‘ligi, mulkiga xavfsizligini ta’minlaydigan me’yoriy hujjatlarning talablari, mahsulotning mos keluvchanligi va o‘zaro almashinuvchanligini, bularni tekshirish usullarining bir xilligini va bir xil tamg‘alanishini ta’minlash uchun rioya qilinishi shart.

Standartlar va o‘lchashlar birliligini ta’minlash ustidan davlat nazorati idoralari, ob’ektlari va sub’ektlari, davlat nazoratini bajaruvchi davlat inspektorlarining huquqlari va mas’ulligi, shuningdek davlat nazorati sub’ektlarining va bularga rahbar shaxslarning standartlashtirish to‘g‘risida qonunlarni buzganligi uchun, shuningdek standartlardagi majburiy talablarni buzganligi uchun javobgarliklari belgilangan.

Davlat nazorati idoralariga quyidagi huquqlar berilgan:

• 
  aniqlangan buzilishlarni bartaraf etish to‘g‘risida ko‘rsatma berish;
  
• 
  jarima solish;
  
• 
  tadbirkor sub’ektlarning lavozimli shaxslarini ma’muriy javobgarlikka tortish;
  
• 
  tekshirilgan mahsulotni ishlab chiqarishni taqiqlash yoki xaridga qo‘yish (etkazib berish, sotish)ni, foydalanish (ekspluatatsiya qilish) ni to‘xtatish;
  
• 
  standartlarning majburiy talablariga mos kelmaydigan va davlat ruyxatidan o‘tmagan import mahsulotning xaridga qo‘yilishini taqiqlash;
  
• 
  mahsulotni ishlab chiqarish yoki xaridga qo‘yishni (etkazib berish, sotishni) taqiqlash to‘g‘risidagi davlat inspektorining ko‘rsatmasini buzganligi uchun jarima yozish.
  

Jarima sud tononidan belgilanadi, agar tadbirkor sub’ekt qoidani buzganlikdagi aybini o‘z bo‘yniga olsa va jarimani o‘z ixtiyori bilan to‘lashga rozi bo‘lsa, bu to‘g‘rida qaror davnazorat idoralari tomonidan qabul qilinadi.

O‘zbekisyun Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 10 noyabr 2006 yildagi № 235 qarori bilan Davlat nazorati to‘g‘risidagi Nizomga jarimaga tortish qismida o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritilgan (Nizom 12 avgust 1994 yildagi № 410 hukumat qarori bilan tasdiqlangan).

a) 4 modda beshinchi abzats quyidagicha tahrirda bayon etiladi:

“xo‘jalik faoliyatini yurituvchi sub’ektlarga nisbatan standartlarning majburiy talablarini buzganligi uchun, lavozimli shaxslarga ma’muriy jazo qo‘llanilgandan keyin yil davomida takror buzilishga yul qo‘yganligi uchun xaridga chiqarilgan mahsulot narxining 50 foizi miqdorida jarimalarni qo‘llash tug‘risida qaror qabul qilish”;

b) quyidagi mazmunda 9 modda qo‘shimcha kiritilsin:

“9. Xo‘jalik faoliyati sub’ektining oxirgi hisobot sanasida joriy aktivlarining summasidan 20 foizdan ortiq jarimalarni undirish qaror qabul qilingan kundan boshlab 6 oyga har oyda to‘lash sharti bilan cho‘zilishi mumkin”

Davlat byudjetidan moliyalashtiriladigan ishlar ro‘yxati belgilangan:

– xalqaro, davlatlararo, hududiy me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish yoki qatnashish;

– standartlashtirishning muayyan ob’ektlari bo‘yicha qonun hujjatlarining loyihalarini ishlab chiqish;

– asos bo‘luvchi tashkiliy-metodik va umumtexnikaviy me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish va uning ishlashini ta’minlash;

– texnik-iqtisodiy axborot tasniflagichlarini ishlab chiqish, bular to‘g‘risida rasmiy axborot tayyorlash va chop etish, shuningdek barcha foydalanuvchilarga tarqatish:

– umumdavlat ahamiyatidagi ilmiy-tadqiqot va boshqa ishlarni bajarish

– standartlarning majburiy talablariga rioya qilish ustidan davlat nazoratini amalga oshirish;

– me’yoriy hujjatlar davlat jamg‘armasini shakllantirish va olib borish. Standartlarni, mahsulot va xizmatlar katalogini belgilangan tartibda xaridga qo‘yishdan olingan mablag‘lar, shuningdek standartlashtirish to‘g‘risidagi qonunlarni buzganligi uchun jarimaga tortishdan olingan mablag‘larning bir qismi ham moliyalash manbalari bo‘lishi mumkin.

Davlat byudjeti mablag‘laridan moliyalashtiriladigan davlat dasturlarini ishlab chiqishda mahsulot sifatini me’yoriy ta’minlash bo‘limlari nazarda tutilishi lozim.

Muvofiqlik belgisi bilan tamg‘alangan mahsulot chiqaruvchi korxonalarni, shuningdek ananaviy texnologiya imnoniyatlaridan o‘zuvchi, istiqbolga mo‘ljallangan talablar standarti bo‘yicha mahsulot ishlab chiqargani uchun iqtisodiy yordam va rag‘batlantirish davlat kafolati Qonunda ko‘zda tutilgan.