Standartlari

Hisob siyosati – bu korxona tomonidan moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va taqdim qilishda qabul qilingan aniq tamoyillar, negizlar, qoida va tajribalar mujmasidan iborat hujjatdir.
Korxona rahbariyati moliyaviy hisobotni tayyorlashda korxona o’z faoliyatini davom ettira olish qobiliyatini baholay olishi lozim. Moliyaviy hisobot korxona o’z faoliyatni uzluksiz davom ettirishi to’g’risidagi, ya’ni rahbariyat korxonaning likvidatsiya qilinishi yoki o’z faoliyatini to’xtatishini mo’ljallamagan yoki ushbu masalani qo’rib chiqish sabablari bo’lmagan yo’l qo’yilishlarga asosan tuzilishi lozim. Agarda ushbu holatlar mavjud bo’lsa korxona hisob siyosatida ularni bayon etishi lozim bo’ladi.
Korxona moliyaviy hisobotini pul mablag’lariga doir axborotlardan tashqarisini hisoblash metodiga asosan tuzishlari lozim. Ushbu metodga asosan operatsiya va jarayonlar ular qachon yuz bergan bo’lsa (pul kelib tushushi va pul mablag’larining to’lanishi qat’iy nazar) shu paytda tan olinadi va ular talluqli bo’lgan davrlaridagi hisob registlarida qayd qilinadi va moliyaviy hisobotlarda taqdim etiladi. Xarajatlar foyda va zararlar to’g’risidagi hisobotda sarflangan xarajatlar bilan ishlab topilgan daromadlarning aniq moddalri o’rtasidagi muvofiqlik kontseptsiyasiga asosan tan olinadi.
Moliyaviy hisobotlarda moddalarni taqdim qilinishi va ularning tasnifi bir davrdan ikkinchi davrda saqlanishi lozim (taqdim qilishning ketma-ketligi). Korxona moliyaviy hisobotlarni taqdim qilishda usullarning o’zgartirish kiritish kerak bo’ladi, agarda o’zgargan tarkib ehtimol to’liq saqlanilsa yoki muqobil variantda taqdim qilishdan olinadigan naf muqarrar bo’lsa.
Moliyaviy hisobot salmoqli bo’lgan moddalarnigina aks ettirishi lozim. Salmoqli bo’lmagan moddalar anologik xarakterdagi moddalardagi summalar bilan birlashtirilishi va alohida taqdim etilmasligi lozim.
Hisobotlarda aktivlar va majburiyatlarning bir birini qoplagan holda aks ettirilishiga yo’l qo’yilmasligi lozim (BHXSlari talab qilgan yoki rux’sat bergan hollardan tashqari). Daromad va xarajatlarning moddalari bir-birini qoplashga agarda BHXSlarida talab etilsa yoki ruxsat etilsa hamda salmoqli bo’lmagan operatsiyalar natijasida yuzaga kelgan foyda va zararlar, qaysiki anologik opratsiyalar natijalari bilan birlashtiriladigan hollarda yo’l qo’yiladi.
Moliyaviy hisobotlarda taqdim qilinayotgan axborotlarning o’tgan davr hisobotlaridagi ma’lumotlari bilan taqqoslanuvchanligi ta’min etiladi, agarda BHXSlarida boshqacha holat ko’zda tutilmagan bo’lsa.
Hisob siyosati yuqoridagi tamoyillarga tayanishi uning BHXSlariga muvofiqligini ta’min etadi.
8-son BHXSga ko’ra, hisob siyosatini o’zgartirishga – “kompaniyalar ishlab chiqqan yangi buxgalteriya hisobi siyosati amaldagi qonunchilikka va buxgalteriya hisobi standartlari tizimi talablariga muvofiq yoki o’zgartiriladigan hisob siyosati moliyaviy steytmentlar taqdim qilish halotini yaxshilashga olib kelgan hollarda”- ruxsat beriladi. Bunda hisob siyosatidagi o’zgarishlar - “(a) joriy va kelgusi moliyaviy steytmentlarda aks ettirish, ya’ni yangi hisob siyosati joriy qilingan vaqtdan e’tiboran moddalarni hisobga olishda qo’llaniladi, (b) retroaktiv, yangi hisob siyosati qo’llanilgan vaqtdan emas, balki hisobga olinadigan moddalar yuzaga kelgan vaqtdan e’tiboran qo’llaniladi, (s) Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotda alohida moddalarga ta’sirini aniqlash va shu asosda hisobot davri boshidagi taqsimlanmagan foyda summasiga o’zgartirish kiritish” - orqali amalga oshirilishi ko’zda tutilgan.
1-son BHMSda moliyaviy hisobotning hisobot davri 1 yanvardan 31 dekabrgacha belgilangan. Hisobotni taqdim qilish muddati esa keyingi hisobot davrining 15-fevraligacha belgilangan. Xalqaro standartlarda moliyaviy hisobot eng kamida har yili taqdim qilinishi qayd qilingan (uning sanalari ko’rsatilmagan) va taqdim qilish muddatlari ko’rsatilmagan.
Kompaniyaning buxgalteriya balansi minimum quyidagi chiziqli moddalarni o’z tarkibiga olishi shart: (a) asosiy vositalar; (b) investitsion mulk;; (s) nomoddiy aktivlar; (d). (e), (h), (i)dan tashqari moliyaviy aktivlar; (e) hissali qatnashish metodi bo’yicha hisobga olingan investitsiyalar; (f) biologik aktivlar (g) zahiralar;
(h) savdo va boshqa debitorlik qarzlari; (i) pul mablag’lari va ularning ekvivalenti;
(j) savdo va boshqa kreditorlik qarzlari; (k) baholanadigan majburiyatlar; (l) moliyaviy majburiyatlar ((j) va (k) bandlaridan tashqari) (m) soliq majburiyatlari va 12-son BHXS talablari, foyda solig’i; (n) muddati uzaytirilgan soliq majburiyatlari va muddati uzaytirilgan soliq aktivlari, 12-son BHXS. (o) xususiy kapital tarkibida berilgan ozchilik hissasi; va (r) joriy qilingan kapital va rezervlar (1-son BHXS, 68).
1-son BHXSda 74-77-moddalarida kompaniyaning to’g’ridan to’g’ri buxgalteriya balansida yoki bo’lmasa hisobotlarga izohlarda aks ettirishi talab etiladigan axborotlar qatori ham keltirilgan.
Buxgalteriya balansining xalqaro standartlar talablari asosida tuzilgan shaklini quyidagi ORZU kompaniyasining misolida keltiramiz (2.7-jadval):

2.7-jadval

ORZU