Standartlari

8.3. BHXS (IAS) 29 Giperinflyatsiya sharoitida moliyaviy hisobot
29-son 
BHXS 
Giperinflyatsiya 
sharoitida 
moliyaviy 
hisobot
giperinflyatsiyani boshidan kechirayotgan mamlakatlar valyutasida hisobot tuzadigan 
korxonalarning (konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobotni ham 
ichiga olgan) 
moliyaviy hisobotiga nisbatan 
.
Ushbu standart inflyatsiyaning absolyut tempini aniqlamaydi. 24-son BHXSga
muvofiq moliyaviy hisobotni qayta hisoblash zaruriyatini aniqlash 
qarorlar 
toifasiga talluqli hisoblanadi. Giperinflyatsiyaning mavjudligini davlat tomonidan 
chiqilayotgan iqtisodiy holat tavsiflari 
beradi. Ulardan asosiylariga 
quyidagilar kiradi: 
a) Aholi 
pul shalida emas yoki nisbatan 
xorijiy 
valyutada saqlashni afzal deb biladi. Milliy valyutadagi mavjud summalar xarid 
qobiliyatini saqlab qolish uchun darhol investitsiyalanadi; 
b) aholi pul 
mahalliy valyutada emas balki nisbatan 
xorijiy valyutada hisob-kitob qiladi. Baholar ushbu xorijiy valyutada 
mumkin; 
s) kreditga sotish va sotib olish kredit muddati davomida xarid qobiliyatining 
kompensatsiyalaydigan narxlarda amalga oshiriladi; 
d) foiz stavkasi, ish haqi va baholar baho indeksi bilan 
; 
e) uch yil davomida inflyatsiyaning 
100%ga yaqinlashadi yoki undan 
oshadi.
mamlakatlarda 
moliyaviy hisobot ayrim qayta 
baholanishi mumkin 
asosiy vositalar va investitsiyalardan tashqari mavjud 
aktivlarning umumiy baho yoki alohida baholarning 
ishini hisobga olmagan 
holdagi 
(tarixiy) qiymati asosida tuzadilar. Biroq ayrim korxonalar 
moliyaviy hisobotni mavjud aktivlarning aniq narxlarining 
ifoda etgan tiklangan qiymatda taqdim etadilar.
Giperinflyatsiyali iqtisodiyotga ega mamlakatlar valyutasida hisobot beradigan 
korxonalar moliyaviy hisoboti u 
va tiklangan qiymatga asoslanishidan 
nazar hisobot sanasida amal qiladigan 
birliklarida taqdim qilinishi 
lozim. BXHSlariga muvofiq 
davrga talluqli 
moliyaviy hisobotlarda 
ochiqlanishi talab qilinadigan axborotlar hamda ancha oldingi davrlarga oid 
har qanday axborotlar hisobot sanasida amal qiladigan 
birliklarida aks 
ettirilishi lozim. 
Pul moddalari 
icha daromad va xarajatlar sof daromadga 
va 
alohida ochiqlanishi lozim.
Moliyaviy hisobotni qayta hisoblashda hisobotlar 1) 
qiymatda va 
2) tiklangan qiymatda tuzilganligi inobatga olinadi.

---

243 
qiymat asosida tuzilgan moliyaviy hisobotda buxgalteriya 
balansining hisobot sanasida amal qiladigan 
birliklarida ifodalanmagan 
summalari umumiy baho indeksi asosida qayta hisoblanadi.
Pul 
qayta hisoblanmaydi, chunki ular hisobot sanasida amal 
qiladigan pul 
hovida ifodalangan.
Baholar 
asosidagi shartnomalar bilan 
aktivlar va 
majburiyatlar jumladan, indeks obligatsiyalari va zaymlar hisobot sanasida 
qolgan qismini aniqlash uchun shartnomaga muvofiq 
.
Boshqa barcha qolgan pul 
aktivlar va majburiyatlar qayta 
hisoblanadi.
pul 
moddalar 
qiymatda yoki eskirishi 
chiqarilgan 
qiymatda hisobga olinadi. Shu bois, ular xarid qilib olish 
sanasidagi summada ifodalangan. Har bir modda qiymatining yoki eskirish chiqarilgan 
qiymatining qayta hisoblangan natijasi 
qiymatiga va 
eskirishiga umumiy baho indeksini 
orqali aniqlanadi. Shu bois, asosiy 
vositalar, investitsiyalar, xom-ashyo va tovarlar zahiralari, ishbilarmonlik 
reputatsiyasi, patentlar, savdo markalari va shunga 
aktivlar xarid qilib olish 
sanasidan 
. Zahiralar, qisman tayyor va tayyor mahsulotlar qiymati ularni 
xarid qilish va qayta ishlash xarajatlari vujudga kelgan sanadan 
qayta 
hisoblanadi. 
Ayrim turdagi asosiy vositalar turlarini xarid qilish sanasi 
mavjud 
hollarda qayta baholash uchun asos 
qiymatni aniqlash xolisona professional baholash orqali amalga oshiriladi. Agar kam 
uchraydigan hollarda 
davrlar uchun umumiy baho indeksi 
taqdirda 
hisobot valyutasi va 
xorijiy valyuta almashtirish kursining 
olinishiga ruxsat etiladi.
Pul 
moddalar qayta hisoblangan summalari talluqli BHXSga 
muvofiq aktivlardan kelgusida foydalanish (sotish va boshqa shaklda tassarruf etish) 
hisobidan qoplanadigan summadan katta 
hollarda kamaytiriladi. Shu bois, 
ushbu holatlarda asosiy vositalar, ishbilarmonlik reputatsiyasi, patentlar va savdo 
markalarining qayta hisoblangan summalari qoplanadigan summaga qadar 
kamaytiriladi, zahiralarning qayta hisoblangan summasi realizatsiyaning sof qiymatiga 
qadar kamaytiriladi, qisqa muddatli investitsiyalarning qayta hisoblangan summasi 
bozor qiymatiga qadar kamaytiriladi.
Korxona kelishuvga muvofiq 
hisoblangan foizlar 
aktivlarni xarid qilishi 
t lovlar muddatini uzaytirish asosida xarid qilishi 
mumkin. Ushbu holatlarda, qaysiki foizlar summasini yozish maqsadga muvofiq 
hollarda ushbu aktivlar xarid qilib olingan sanadan emas, balki 
sanasidan qayta hisoblanadi.
Ushbu standartni 
birinchi davri boshida xususiy kapital 
elementlari, taqsimlanmagan foyda va boshqa oshirilgan qayta baholash summalaridan 
tashqari talluqli sanalardagi umumiy baho indeksini 
yordamida qayta 
hisoblanadi. Oldingi davrlarda yuzaga kelgan oshiriladigan qayta baholash summalari 
bekor qilinadi (
). Taqsimlanmagan foydaning qayta hisoblangan miqdori 
balansning boshqa barcha qayta hisoblangan moddalari asosida hisoblanadi.

---

244 
Ushbu standart foyda va zararlar 
hisobotning hammma moddalari 
hisobot sanasida amal qiladigan 
birliklarda ifodalanishini talab etadi. Shunday 
qilib, barcha summalar daromad va xarajatlarning moddalari qachonki, moliyaviy 
hisobotda 
yozilgan sanadan 
umumiy baho indeksi 
yordamida qayta hisoblanadi.
Inflyatsiya davrida pul aktivlarining pul majburiyatlaridan oshishiga ega 
korxonalar 
qobiliyatini 
. Pul majburiyatlarining pul aktivlaridan 
oshishiga ega 
korxonalar aktiv va majburiyatlar baholar darajasiga 
darajada 
qobiliyatini 
erishadi. Ushbu sof pul 
moddalari 
daromad yoki xarajatlar pul 
aktivlarni, xususiy kapital, 
foyda va zararlar 
hisobot moddalarini qayta hisoblash va indekslanadigan 
aktivlar va majburiyatlarni 
farq sifatida joriy qilinishi mumkin. 
Sof pul 
daromad va xarajatlar sof foydaga kiritiladi.
Tiklanish qiymati asosida tuzilgan moliyaviy hisobotda balansning tiklanish 
qiymatida 
moddalari qayta hisoblanmaydi, chunki ular hisobot sanasida 
amal qilayotgan 
birliklarida ifoda etilgan.
Tiklanish qiymatidagi foyda va zararlar 
hisoboti odatda qayta 
hisobga qadar operatsiyalar va hodisalar asosida yotadigan haqiqatda yuz bergan 
momentdaga xarajatlarni aks ettiradi. Realizatsiya qilingan mahsulot tannarxi va 
eskirishi ularni ishlatish momentidagi joriy xarajatlar 
hisobga olinadi. 
Realizatsiya va boshqa xarajatlar ular yuz bergan momentdagi pul 
yozib 
boriladi. Shunday qilib, barcha summalar umumiy baho indeksini 
h orqali 
hisobot sanasida amal qiladigan 
birliklariga qayta hisoblanadi.
29-son BHXS muvofiq holda moliyaviy hisobotni qayta hisoblash soliqqa 
tortiladigan daromad va buxgalteriya daromadi 
farqni yuzaga keltirish 
mumkin. Ushbu farq 12-son BHXSga muvofiq hisobga olinadi.
Ushbu standart pul 
harakati 
barcha moddalar hisobot 
sanasida amal qilayotgan pul birliklarida ifodalanishini talab etadi.
Qachonki mamlakat iqtisodiyoti giperinfltsiyadan chiqsa korxona ushbu 
standartga muvofiq moliyaviy hisobotni tuzish va taqdim qilishni 
.