Sportda matematika

Ekzogen tolalar
– uzunchoq miya yadrolar tarkibiga kirmasdan, faqat uzunchoq miyadan kezib 
o‘tuvchi nerv tolalari joylashadi. 
Orqa miya
– ko‘prik va miyachadan iborat. 
Ko‘prik
uzunchok miya bilan miya oyoklari o‘rtasida joylashgan. Uning orka yuzasi uzunchok 
miya bilan birga rombsimon chukurcha xosil kilishda ishtirok etadi.
Rombsimon chukurcha IV korinchaning tagidir. 
Ko‘prikning yon bo‘limlari torayib miyachaning o‘rta oyoklarini xosil kiladi. Uzunchok miyabilan 
ko‘prik o‘rtasida VII, VIII, juft nervlarining – yuz va tashki nervlarining ildizi chikadi.

---

352 
Ko‘prikning oldingi yuzasi kavarik shaklida bo‘lib, asosiy suyakning orqa yuzasi tomon qaratilgan. 
Ko‘prikning oq moddasi uzunasiga va ko‘ndalang yo‘naluvchi tolalardan iborat. Ko‘prik orqali 
miyacha va uzunchoq miya katta miya yarim sharlari bilan boglanadi. Ko‘prik soxasidan uchlachi 
va qochiruvchi nervlar chiqadi. 
Miyacha
miya kutisiining orqa chukurchasida va ko‘prik bilan uzunchoq miya ustida joylashgandir. 
Miyacha o‘ng va chap yarim pardalardan iborat bo‘lib, ular chuvalchangsimon qism bilan birikkan. 
Miyacha o‘zining uch juft oyoqlari bilan ko‘prik, uzunchoq miya va o‘rta miya bilan boglanib 
turadi. Pastki oyoqchalari orqali uzunchoq miya bilan o‘rta oyoqchalari ko‘prik bilan va yuqorigi 
oyoqchalari vositasida to‘rt tepalik bilan boglangan. Miyacha markazida oq modda, tashki tomonda 
kul rang moddalar joylashgan. Kul rang modda miyachaning po‘stlogi deyiladi. Miyacha oq 
moddasining oraligida kul rang moddaning to‘plamlari – yadrolari joylashgan. Eng yirik 
yadrolardan tishli yadro, probkasimon yadrolar xisoblanadi. Miyacha tana muvozanatini saklovchi 
va ixtiyoriy xaarkatlarni koordinatsiyalashtiruvchi a’zo xisoblanadi. Turli murakkab sport xolatlar 
va turli xarakatlarni bajarishda yukoriga yo‘naluvchi miyacha yo‘llari orkali proprioretseptiv 
impulslar olib turadi. 
O‘rta miya
ko‘prikning joylashgan bo‘lib, uning tarkibiga miya oyoklari va to‘rt tepalik kiradi. 
To‘rt tepalik to‘rtta bo‘rtikdan iborat. To‘rt tepalikning yukorigi bo‘rtiklari ustki ikki tepacha, pastki 
bo‘rtiklari esa pastki ikki tepacha deyiladi. Oldingi tepaliklarda oralik ko‘rish markazlari, 
orkadagilarda esa eshitish markazlari joylashgan. Xar kaysi tepachaning tashki yuzasidan oralik 
miya tarkibiga kiruvchi tizzasimon tanachalar tomon ok moddadan tashkil topgan ko‘lchalar 
yo‘naladi. 
Ustki tepachalar o‘z ko‘lchalari yordamida oralik miyaning tashki tizzasimon tanachalari bilan 
boglanadi. Pastki tepachalarning ko‘lchalari oralik miyaning ichki tizzasimon tanalarda 
tamomlanadi. O‘rta miya asosiy miya oyokchalarini xosil kiladi. Miya oyokchalari ko‘prikdan 
chikib, bir-biridan ajralgan xolda, yukoriga ko‘tariladi va katta yarim sharlari bilantutashib ketadi. 
O‘rta miyaning miya oyoklari orasidan ko‘z sokkasini xarakatlantiruvchi nerv chikadi. Miya 
oyokchalarining ko‘ndalang kesigida kora rangli ko‘ndalang yo‘lni ko‘rish mumkin. Bu yo‘lning 
oldingi tomonida oyokchaning asosi, orka tomonida esa tomi bo‘ladi. Asos tomonidan xarakat 
yo‘llari o‘tadi. Tomda esa kul rang modda to‘plami – qizil yadroni xosil qiladi.
O‘rta miyada to‘rtinchi qorincha torayib Silviev kanaliga aylanadi. Bu kanal orqali to‘rtinchi va 
uchinchi qorinchalar bir-biri bilan boglanadi. Silviev kanal ostida galtaksimon nerv yadrosi 
joylashgan. 
Oraliq miya
katta miya yarim sharlari orasida joylashgan. Oraliq miya quyidagi qismlardan tashkil 
topgan: oraliq miyaning ustki qismi (epitalamus), o‘rta qismi vayoki ko‘ruv do‘ngligi (talamus), 
ko‘ruv do‘ngiligining pastki qismi (metatalamus) va oralik miyaning ostki qismi (gipotalamus).