Sportda matematika

Engak til osti muskuli
– tolalari kiskarganda pastiga va orkaga tortadi. 
2.
Bigistil muskuli
– tolalarning bir tomonlama kiskarishi tilni yonga tortadi, ikki tomonlama 
kiskarishi tilni orkaga va yukoriga tortadi. 
3.
Til osti til muskuli
– tilni pastga va orkaga tortadi. Tilning xususiy muskullari uch xil – 
bo‘ylama, ko‘ndalang va tik yo‘nalishda muskul tolalari joylashadi. 

Tishlar 
Tishlar ovqatni chaynashda, so‘zlarini to‘g‘ri talaffuz etishda ishtirok etadi 
(rasm 2).
Tishlar 
mag‘izdagi katakchalar – alveolalar ichida komfizis yo‘li bilan birikadi. Sut tishlari va doimiy 
tishlar farqlanadi. Sut tishlar 20 ta, doimiy tishlar 32 ta bo‘lib, yuqori va pastki jag`larda 16 tadan 
joylashadi. Tishlar katorining xar kaysi yarimida 8 ta: 2 kurak, 1 kozik, 2 kichik oziq tish bor.

 
 
 
 
 
 
Tishlar (rasm 2) 
 
85
Frank H. Netter, Atlas of Human Anatomy, USA 2014, p.60
 

---

308 
 
Tishda uchta qism: toj qismi, bo‘yinchasi va ildizi tafovut etiladi. Toj qismi tishning milkidan 
chiqib turadigan kismidir. Tishning toraygan qismi - bo‘yinchasi, milk bilan qoplangan. Katakka 
kirib turgan joyi tish ildizi deyiladi. Tish koronkasi emal bilan qoplangan. Emal ostida suyak 
to‘qimaga o‘xshash dentin joylashadi. 
Tishning markazida pulpa joylashgan. Pulpa siyrak tolali biriktiruvchi to‘qimadan iborat bo‘lib, 
pulpada qon tomirlar va nervlar joylashgan. Tish bo‘yinchasi va ildizi sement moddasidan iborat. 
86

So‘lak bezlari 
Og‘iz bo‘shligida kichik so‘lak bezlari va 3 katta so‘lak bezlari tafovut etiladi. Katta so‘lak 
bezlarga quloq osti bezi, til osti bezi va jag‘ osti bezlari kiradi. So‘lak bezlari tuzilish jixatdan 
murakkab alveolalar – naysimon bezlar guruxiga kiradi. Alveolalar – bu sekret moddalar ishlab 
chiqaruvchi oxirgi bo‘limlar. Naychalar bu chiqaruv naylar bo‘lib, bular orqali ishlab chiqarilgan 
maxsulot – sekret xarakatlanib, ogiz bo‘shlig‘iga chiqariladi. Uchta bezning sekreti qo‘shilib 
so‘lakni xosil qiladi. Buzlar ishlab chiqargan sekret tarkibiga ko‘ra seroz, shilliq moddalar ishlab 
chiqaruvchi bezlar va aralash bezlarga bo‘linadi. 
Quloq osti bezi
–
og‘irligi 25-30 gr. pastki chegarasi pastki jag‘ning burchagidan boshlanib, tashki 
kulokning oldigacha etib boradi. Bezning markazi nayli lunj muskulini teshib o‘tib, ogiz 
bo‘shligida, yukori jag‘dagi ikkinchi katta ozik tishlar karshisida ochiladi. Kulok osti bezi oksilli 
tarkibga ega bo‘lgan sekret ishlab chikaradi. 
Til osti bezi
–
og‘irligi 5 gr., uglevodli tarkibiga ega bo‘lgan shillik moddalar ishlab chikaradi. Til 
osti bezi ogiz diafragmasi soxasida, uni koplovchi shillik parda ostida joylashadi. Bu bez xam 
alveolalar parda ostida joylashadi. Bu bez xam alveolalar naysimon tuzilishga ega. Umumiy 
chikaruv nayi til ostidagi burmaga ochiladi. 
Jag osti bezi
– og‘irligi 15 gr. bo‘lib, jag osti chukurchasida joylashgan. Oxirgi sekretor 
bo‘limlarida aralash – oksil uglevodli sekret ishlab chikariladi. Umumiy chikaruv nayi xam til 
ostiga ochiladi.
Quyidagi sxemada ovqat –xazm qilish tizimini umumiy tuzilish prinsipi tavsiya etiladi.