|
Chidamkorlik Tarbiyalash -jismoniy harakat sifatida organizmning charchoqni yenga olish qobiliyatidir. Bu markaziy asab tarm og‘i
xususiyatlariga va energetik alm ashinuvga bog‘liq. Chidamlilik shunday
fazilatki, u qiyinchilik bilan tarbiyalanadi, y o ‘qotish esa oson.
C hidam lilikni tarbiyalayotgan organizmda o ‘tayotgan bir necha
jarayon ni ajratish mumkin:
C hidam lilik jism oniy harakat sifati bo‘lib, odam organizmining
uzoq vaqt davomida m ushaklar ishini faol bajarilishida toliqishni
yengish qobiliyatidir.
Chidamlilik sifati ikki xil bo‘ladi, umumiy va maxsus.
Umumiy chidamliliik - organizmning uzoq vaqt davomida har
qanday m ushaklarning ish bajarganida charchoqni yengish qobiliyatiga
aytiladi.
Maxsus chidamlilik - jismoniy mashqlar yoki sport turlarining
biriga xos bo‘lgan m ushaklar ishi uzoq vaqt davom ida bajarilganda
charchoqni yengish bilan belgilanadi.
Maxsus chidamlilik umumiy chidamlilik asosida rivojlanib.
tezkorlik, kuch va chidamlilik mashqlarini aniq va puxta bajarish
jarayonidan kelib chiqadi.
Chidamlilikni tarbiyalash darajasi aw alam b o r yurak tomirlari,
nafas olish, mushak va asab tarmoqlari, buyrakda qonning glikogenni
tez va foydali parchalanishi, funksional imkoniyatining oshishi bilan
ifodalanadi.
Organizmning yaxshi funksional holatga yetishishi uchun
chidamlilikni rivojlantirishga qaratilgan m ashqlarning hammasini
ishlatish lozim.
Energiya almashinuvi ko‘rsatkichlari sportchining berilgan
jismoniy tayyorgarlik hajmi va m e’yorida uning funksional holatini
baholash uchun zarurdir. Buni aniqlashda asosiy va q o ‘shimcha
ko‘rsatkichlar ishlatiladi;
g) aerob bardoshlilikning asosiy ko‘rsatkichlari quyidagilardir:
o‘pkaning maksimal havo almashinishi qonning kislorod bilan to ‘yinis!
hajmi, qonning minutli hajmi, kislorod bo ‘yicha arteriavinoz farqig/
teng:
d) anaerob chidamlilikning asosiy ko‘rsatkichi — bu organizmni
maksimal kislorodga to‘yintirish vazifasidir, y a ’ni organizmda og'ir
jismoniy mashqlardan so‘ng yig‘ilib qoladigan moddalar almashinuvining hamma mahsulining oksidlanishiga va ularni zarur bo‘lgan yuqori darajali miqdorida organizmdan chiqarib yuborish.
Maksimal darajada kislorodga to ‘yintirish vazifasining bir qismi, y a’ni
anaerob glikogenning asosiy mahsuli sut kislotasi oksidlanishiga
ketadigan qismi “laktat fraksiyaning maksimal kislorod vazifasi” deb
ataladi.
Anaerob chidamlilikning qo‘shimcha ko ‘rsatkichi sifatiga
muvofiq fermentatin tizimining faollik darajasi, adenazatrifosfatning
anaerob resitezi uchun ishlatiladigan moddalarning um um iy zaxirasi.
shuningdek, turli to‘qima va organlardagi m oslashuv va kompensasion
o‘zgaruvchanlikning ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qilishi mumkin;
ye) jismoniy tayyorgarlikning turlari o ‘z parametrlari bo‘yicha
bir-biridan farq qiladi (mushak sonining hajmi, mushak kuchlanishining
turi, bajarilayotgan mashqning rejasi, quvvati). Tayyorgarlikning har bir
aso siy parametriga, ish bajarishda mushakning alohida bir ish turi
m uvofiq keladi. M asalan, shunday bir jismoniy mashq tanlash
m um kinki, unda mushak ishi o ‘z faoliyati bo'yicha mahalliy, ushlab
qoluvchiga teng, maksimal bo‘lishi mumkin.
Aerob va anaerob rejim da chidamlilikning rivojlanishi aniq bir
m u sh ak ish turi bajarilishi yordamida amalga oshiriladi. Bunda
organizm da fiziologik va biokimyoviy almashinuvlar rivojlanadi. Bu
o'zgaruvchanliklarning hajm i jismoniy mashqlarning organizm tayyorgarligi darajasiga m osligini nazorat qilishga imkon beradi.
Bundan tashqari, odam organizm idagi o‘zgaruvchanlik masalalarining
qanday hal qilinishi, u sohadagi muvaffaqiyat va bardoshlilikning
osh ishi baholanadi. Chidamliliknitarbiyalashda uning tarbiya uslublarini to’g‘ri tanlash katta ahamiyatga ega. Bir tekis yoki bir xil
tezlikdagi uslub kichik va o ‘rta quvvatdagi bir tekis ish bilan
t a ’riflanadi. Anaerob jarayonlam i tarbiyalashda va takomillashtirishda
k a tta rol o‘ynaydi. Bu usulni qo'llash boshlang‘ich davrda va
tayyorgarlik bosqichlarida tavsiya etiladi, eng oson va foydali uslub
sifatida boshlovchi sportchilar uchun shartdir.
3– topshiriq. Voleybol sport turiga oid to’p bilan bajariladigan maxsus mashqlar ketma-ketligini bajarish (talaba o’zi bajarib videolavhani yuklashi lozim).
Izoh: Topshiriqlar bajarayotganda bir-biringizdan nusxa olishlar bo’lmasin!
Do'stlaringiz bilan baham: |
