Спорт машғулотининг

7.6 Мусобакалар тақвим
,
мавсум-иқлим шароитлари ва 
спорт машғулотларини даврлари
Машгулотни даврлашга бутун йил давомида спорт 
мусобақаларнинг 
тақсимланиш 
тизими, 
шунингдек, 
(спортнинг «
мавсумий
» деб аталган турларида) йил 
фаслларига қараб иқлим шароитларининг алмашиниши 
анча таъсир этади. Бироқ мусобақалар тақвими ҳам, йил 
фасллари ҳам машғулот жараёнининг моҳиятини белгилай 
олмайди ва шунинг учун ҳам уни даврлашга бош асос 
бўлиб хизмат қила олмайди. 
Йил фасллари спортнинг «мавсумий» турларида 
мусобақа даври узунлигини чеклаш ва маълум миқдорда 
машғулот воситаларини танлашга таъсир этиш билан 
машғулот даврлари муддатига қисмангина таъсир этади. 
Моддий - техника базаси ривожлана борган (ёпиқ 
ўйингоҳлар, муз майдонлари, сузиш ҳавзалар ва ҳакозалар 
қурилиши) ва методика такомиллаша борган сари мавсум 
омилларининг машғулотни чеклаш даражаси тобора 
камайиб боради. 
Демак, 
ҳозирги 
замон 
спортини 
ривожланиш 
тенденциялари машғулот жараёнини иқлим шароитларига 
мослаштиришдан эмас, балки мутеликдан озод қилишдан 
иборат. 
Иқлим 
омилларининг 
фойдали 
таъсир 
этадиганларидан қуёш радиацияси ва ҳаказолардан эса 
машғулотнинг 
барча 
босқичларида 
спортчи 
иш 
қобилиятини 
ошириш 
учун 
ниҳоят 
даражада 
кенг 
фойдаланиш керак.

---

255 
Спорт тақвими спорт мусобақалари ўтказиладиган 
вақтни 
кўрсатиб 
юзаки 
жиҳатдан 
мусобақа 
даври 
чегараларини белгилаб қўяди. Бундан ташқари у мазкур 
давр тузулишига таъсир этади ва машғулот циклиниг бошқа 
даврлари узунлигини қисман чеклаб қўяди. Бироқ ҳар 
қандай ҳолатда ҳам машғулотни даврлашни мусобақа 
тақвимларидан чиқариб олиб бўлмайди. Чунки тақвимнинг 
ёлғиз ўзи тўлиқ тайёргарлик кўриш учун зарур бўлган 
муддатлар ҳақида ҳам, спортчи мусобақаларгача спорт 
формасига кириб олиши учун ўтиши зарур бўлган 
тайёргарлик босқичларининг моҳияти ҳақида ҳам ҳеч 
даврлаш қонуниятларига қарши эмас, балки унга мувоифиқ 
бўлгандагина уни рационал деб ҳисоблаш мумкин. Акс ҳолда 
у энг юксак спорт натижалари юзага чиқишига тўсқинлик 
қилади.
Биноабарин, 
мусобақалар 
тақвимларини 
режалаштираётган вақтда машғулотни рационал сураътда 
даврлашдан, унинг объектив қонуниятларидан келиб чиқиш 
керак экан.
Шу билан бирга мусобақаларнинг умумий тақвими 
кўпгина омиллар таъсири остида пайдо бўлади ва шунинг 
учун ҳам машғулотни даврлашга нисбатан маълму даражада 
мустақил бўлади. Шу сабабдан спорт тақвими билан 
машғулотни даврлаш ўртасидаги қарама - қаршиликларга 
барҳам беришга имкон берадиган шартларни аниқлаб олиш 
керак. 
Агар ақалли юқорида кўрсатилган шартларга риоя 
қилинса, спорт тақвими билан машғулотни даврлаш 
ўртасида ҳеч қандай келишиб бўлмайдиган қарама-
қаршиликлар пайдо бўлмайди ва улар гармоник тарзда бир-
бирига мослаштирилди. Шундай бўлса, спорт тақвими 
машғулотни мақсадга мувофиқ равишда тузишга қаршилик 

---

256 
қилмай, аксинча, унга кўмаклашувчи қудратли омиллардан 
бирига айланади.