|
Баъзи энг кучли спортчилар фаолиятида бир йил мобайнида
ўтказилган мусобақалар ҳамда мусобақа учун банд бўлган кунлар
(ўртачамаълумотлар ва бутун сонларгача яхлитланган квадратик четга
чиқишлар)
205
Спорт
турлари
Яқин
ва
бошқа ма-
шқлар бў-
йича му-
собақа
ларда кат-
нашган
спортчи-
лар фоизи
Танланган ва
бошқа машқ-
лар
бўйича
ўтказилган
мусобақа-
ларнинг уму-
мий сони
Мусобақа
кунларининг сони
Мазкур
мусобақ
а
кунлари
жойлаш
ган вақт
(ойлар
хисобид
а)
Яхши
на-
тижага
эриши
шгача
ўт-
казилга
н
мусоба
қалар
сони
Танлан
машқ
ларда
Яқин
ва
бош.
машқ
ларда
Ергил
атлетика
сакраш
21
28
5
24
6
5
4
7
1
14
6
Диск
улоқти-
риш,
ядро
итқити
ш
59
23
3
22
6
5
4
6
1
14
7
100-200м
югуриш
100
22
4
17
5
15
8
6
1
14
7
800-
1500м
югуриш
100
1 9
5
16
6
6
6
6
1
12
6
5-10 км
югуриш
100
19
3
14
5
7
5
6
1
11
5
100-400м
сузиш
100
12
2
15
4
12
6
7
1
7
3
Оғир
атлетика
(штангач
ининг
классик
учкураш
и)
7
2
7
2
-
6
3
4
3
Спортчи
фақат
танланган
машқда
мусобақалашаётганидан ёки яна қўшимча машқларда ҳам
чиқаётганидан қатъи назар, мусоба-қалар ўз аҳамияти ва
206
йўналиш даражаси бўйича бир - бирларидан фарқ қилиниши
керак. Мусобақаларнинг бир қисми хатто мусобақа даврида
ҳам тайёргарлик характерига эга бўлади ва улардан асосий,
энг
масъулияти
мусобақаларга
яқинлаштириш
учун
фойдаланилади.
Табиийки, бу даврда мусобақа машқларининг салмоғи
ортиб боради: бу махсус - тайёрлов машқларининг
миқдорини қисқарти-риш ҳисобига ортиб борганидан кўра
кўпрок мусобақалардан кенг фойдаланиш ҳам машғулотларда
мусобақа машқларини тез - тез ба-жариб туриш натижасида
содир бўлади. Махсус - тайёрлов машқ-ларининг состави
бундан олдинги даврнинг охирида қандай бўлган бўлса, асосан
шундалигича қолади.
Умумий тайёргарлик воситаларидан фойдаланишда
анча-гина ўзгаришлар юз беради. Спорт формаси турғун
вақтда «
салбий
» таъсир этувчи хавф камаяди ва, бинобарин,
машқларни кенгрок миқёсда алмаштириш имконияти пайдо
бўлади. Гарчи умумий -жисмоний тайёргарлик асосан
илгари ўзлаштирилган машқлар материалидан кўрилса ҳам,
бироқ
машқларнинг
таркиби
ва
уларни
алмашлаш
жиҳатидан тайёрлов даврининг иккинчи босқичидагига
қараганда кўпроқ хилма-хил бўлиши мумкин. Бу умумий
тайёр эканлик даражасини сақлаб туриш учун қулай
шароитлар яратади. Бу эса ўз навбатида махсус тайёр
эканликни сақлаб туриш ва янада ривожлантириш учун
хизмат қилади. Бир ҳолатдан иккинчисига ўтишлар - фаол
дам олиш ёрдамида иш қобилиятини кундалик тиклаб
бориш шароити ҳам енгиллашади. Мусобақа даврида
даврнинг узунлиги қанчалик катта бўлса ва махсус
тайёргарликнинг мазмуни қанчалик бир хил бўлса,
машқларнинг хилма-хиллиги-нинг аҳамияти шунчалик катта
бўлса керак. Чунки бир йўналиш-даги фаолият қўриқловчи
207
тормозланишга тезроқ олиб келади ҳамда функционал
имкониятларни чеклаб қўяди. Мусобақа даврида умумий
тайёргарликнинг салмоғи махсус - тайёргарлик босқичида-
гига қараганда умуман паст бўлади. Агар мусобақалар даври
нисбатан қисқа муддатли бўлса, умумий ва махсус
тайргарликлар нисбати тахминан тайргарлик даврининг
охирида қандай бўлса, шундай даражада сақланиб қолади.
Агар мусобақа даври 2-3 ойдан ортиққа чўзилиб кетса, у
ҳолда бу нисбат оралиқ босқичда умумий тайёргарликнинг
салмоғини бир қадар ортириш томонига ўзгариши керак.
Ҳозирги мавжуд амалиётда кўпинча мутлақо бошқача
манзарани кўриш мумкин: мусобақалар даври бошланиши
билан умуми тайёргарликнинг салмоғи ё кескин қисқариб
кетади ёки йўқ даражага тушиб кетади. Ҳозирги замон
илмий қарашлари ва илғор тажриба бундай йўлни рационал
эмас деб хисоблаш учун етарли асос беради.
Махсус - тайёрлов босқичида умумий тайёргарликнинг
сал-моғи пасайиши машғулот қонуниятларига тўғри келади
ва
умумий
машқ
бидлан
чиниққанлик
даражасини
йўқотишга сабаб бўлмайди (чунки биринчи босқичда
ишлатилган юкламаларнинг катта ҳажми таъсир қилишда
давом этади). Умумий тайёргарлик ҳажмининг бундан
кейинги узоқ муддат қисқариши эса, турли адаптацион
жараёнларнинг шаклланиб қолган нисбатларини булади ва
спорт формасининг функционал базасини камайтиради.
Шунинг учун етакчи спортчиларнинг мусобақа даврида
машғулот учун ажра-тилган умумий вақтнинг 30%, баъзан
хатто ундан хам ортиқ фоизни умумий тайёргарликка
сарфлашлари тобора кўпаяётгани бежиз эмас. Тадқиқотлар,
жумладан спортнинг тезкор - кучлилик талаб қиладиган
турлари бўйича ихтисослашаётган спортчилар учун куч -
қувват характеридаги машқларнинг анчагина қисмини сақлаб
208
қолиш зарур эканини кўрсатди (Н.Базанов, Р.Кемпбелл,
В.Бара-новский ва бошқалар).
Do'stlaringiz bilan baham: |
