Sport inshoatlarini Sport insoatlini zamonaviy instruksiyasi Bolalar sport inshoatlari

Mavzu: Sport inshootlari
Reja:

1. 
   Sport inshoatlarini
   
2. 
   Sport insoatlini zamonaviy instruksiyasi
   
3. 
   Bolalar sport inshoatlari
   

0‘zbekistonda sport inshootlarining qurilishi va rivojlanishi yaqin o'tmish bilan bog'liqdir. Eng yirik sport inshooti sifatida «Paxtakor» sport majmui 1956-yilda qurilib, keyinchalik uning atrofida «Yoshlik» yengil atletika yopiq binosi, qilichbozlik va kamondan o'q otish yirik zallari qurildi. Markaziy harbiy sport majmui (sobiq «Mehnat rezervlari»), Mifrafanov nomidagi suv sport saroyi va boshqalar qayta ta’mirlanib, xalqaro andozalaiga moslash- tirildi. Mustaqillik yillari viloyatlaming markazlaridagi stadionlar va boshqa sport qurilmalari ham yangidan ta’mirlanib, ular ancha kengaytirildi.

Respublika Prezidenti sovrini uchun tennis bo'yicha xalqaro tumirlaming boshlanishi (1994) va davom etishi Toshkentda «Yunusobod», «Jar», «O'zbekiston» va boshqa sport majmualarining qurib bitirilishiga sababchi boidi. Ularda faqat respublika musobaqalari va tennis bo'yicha xalqaro tumirlaigina emas, hatto boks, kurash, sharqona yakka kurashlar va boshqa turlar bo'yicha Osiyo* va jahon birinchiliklari ham o'tkazilmoqda. Tennis koitlari va yirik sogiomlashtirish sport markazlari barcha viloyatlaming markazlarida qurib bitkazildi. Ularning tarkibida yirik sport zallari, suv havzalari, futbol va boshqa sport o'yinlari maydonlari mujassamlashgan.
«Yunusobod» sport majmuasi. Xalqaro musobaqalami o'tkazish bo'yicha jahon andozalariga mos keladigan kompleksda tomoshabinlar madaniy hordiq chiqarib dam olishi, sportchilar esa o'z kuchlarini sinab ko'rishlari uchun qulay imkoniyatlar yaratilgan.
Aholi o'rtasida o'yin maydonlari, sport zallari va yugurish, dam olish yoiaklarini qurish davom etmoqda.
E’tiborli tomoni shundaki, kasb-hunar kollejlari, litseylar uchun yangidan qurilayotgan o'quv binolari tarkibida katta sport zallari, suv havzalari mavjuddir.
Deyarli barcha oliy o'quv yurtlari yirik sport majmualariga ega bo'lmoqda.
Ishlab chiqarish korxonalari, turli muassasalarda (soliq tizimi, qurilish, aloqa va h.k.) yangidan majmualarini qurish an’anaviy tus olmoqda.
Respublikada mavjud bo'lgan sport inshootlarining soni haqida quyidagi ma’lumotlami keltirish mumkin (2001-yil boshidagi yig'ma hisobotlar asosida keltirildi.)
3-Jadval
T.r
Viloyatlar
Umumiy sport inshootlari
Stadi-
onlar
Sport
zallar
Suv
havzasi
1
Qoraqalpdg'istonda
3483
13
405
2
2
Andijon viloyatida
4184
25
533
24
3
Buxoro viloyatida
2538
22
382
6
4
Jizzax viloyatida
2234
5
187
3
5
Qashqadaryo
viloyatida
4455
19
473
7
6
Navoiy viloyatida
1495
12
143
13
7
Namangan
viloyatida
4414
28
473
21
8
Samarqand viloyatida
4844
41
457
12
9
Surxondaryo
viloyatida
35.14
23
310 ,
6
10
Sirdaryo viloyatida
1615
14
227
11
/
4
11
Toshkent viloyatida
3765
38
551
15
12
Farg‘ona viloyatida
4920
36
605
121
13
Toshkent shahrida
2173
16
556
32
14
Xorazm viloyatida
2847
1
419
3
Respublika bo'yicha
46487
305
5721
276
Mustaqillik yillarida futbol maydonlari yanada ko‘paydi. 1991-yilda O'zbekiston respublika bo'yicha 5664 ta, 1995- yilda 4841 ta va 2000-yil oxirida esa ularning soni 6804 taga yetdi. Shuningdek, tennis kortlarining soni ham ancha oshdi. 1991-yilda 184 ta, 1996-yilda 285 ta va 2001-yil boshida esa 659 taga yetkazildi.
Yuqorida ko‘rsatilgan ma’lumotlar va dalillar respublikadagi iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy rivojlanish va aholining salomatligini yaxshilash yoiida qilinayotgan sa’y-harakatlar nishonasidir.
Xulosa qilib aytganda, sport tashkilotlari, xodimlari, aholining ijtimoiy-madaniy va salomatligini saqlash bilan shug'ullanuvchi tashkilotlar, mas’ul xodimlar, ayniqsa, sport in- shootlaridan unumli, maqsadli foydalanishlari lozim bo'ladi.
11.8. Xotin-qizlar jismoniy tarbiyasi va sporti
Jahon xalqlari orasida onalaiga e’tibor, mehr-muhabbat eng yuqori o'rinda turadi. O'zbek xalqi onalar, xotin- qizlarini e’zozlash, ulaiga, xizmat qilishda o'ziga xos alohida xususiyatlaiga egadir.
Oilada barcha kishilar, ayniqsa, faizandlar onaning hur- matini hamma narsadan ustun qo'yadi. Xotin-qizlaiga mehr- oqibat g'oyat kuchlidir. Ayniqsa, qizlaming turmushga chiqishi, oila qurishi va doimo sogiom oqibatli, oila a’zolariga sadoqatli bo'lishga o'rgatiladi. Aksariyat xotin- qizlar bunday e’tibor va hurmatga yaxshi munosabatda boiadi, asosiy ishonchlami sabr-qanoat bilan oqlashadi.
Mustaqillik yillarida milliy qadriyatlami qayta tiklash, aholining ma’naviy va ma’rifiy jihatdan boyitish yoiida juda katta tadbirlar amalga oshirilmoqda. Faqat katta yoshdagi-
largina emas, balki kichik yoshdagi qizlar va o'quvchi qizlar orasida milliy iftixor va g'urami egallashda siljishlar bo'lmoqda. Islom dini olamidagi eng ibratli va foydali jihatlar xotin-qizlar orasida singib bormoqda. Bulaming negizida sogiom oila yaratish, faizandlami jismonan va ma’naviy jihatdan barkamol qilib o'stirish tadbiriari tobora kengaymoqda.
Mustaqillikning sharofati tufayli sportchi xotin-qizlarimiz chet ellarga tez-tez borib kelmoqda. Bunday jarayonlar milliy madaniyatimizni boyitishga xizmat qilmoqda. I.To'laganova (tennis), S.Burxonxo'jayeva (tennis), Yu.Hamroqulova (shaxmat) jahon sporti yulduzlariga aylanmoqda.
Respublika Prezidentining farmonlari (1993, 1996, 1999, 2002) hamda O'zbekiston Respublika Vazirlar Mahka- masining ko'pgina qarorlari asosida ayollaming salomatligini, ijtimoiy-moddiy jihatdan ta’minlanishi va ularga doimiy ravishda tibbiy xizmatlami yaxshi yo'lga qo'yish kabi masalalaiga olib borilayotgan turli-tuman tadbirlar katta ahamiyatga egadir.
E’tirof etish kerakki, jismonan zaif yoki kasalmand xotin-qizlaiga tibbiy yordamlar doimiy ravishda berib borilmoqda.
Jismonan ojiz va kasalmandlikning sabablari tug'ma yoki oziq-ovqatlami yetarli darajada iste’mol qilmaslik bilan ko'proq bog'liqdir. Shuningdek, og'ir vaznli (oitiqcha semiz) xotin-qizlar ham oz emas. Bu ikki holatda barcha dori- darmonlaiga nisbatan jismoniy mashqlar, turli o'yin (raqs) bilan shug'ullanish natijasida sog'lom boiish holatlari ilmiy- amaliy jihatdan tajribada isbotlangan. Shu sababdan, markaziy shahariarda turli kasalliklami davolash yoiida jismoniy mashqlar vositasidan foydalanish usullari, sogiomlashtirish maskanlari kun sayin ko'paymoqda.
Yaqin o'tmishimizda sport kiyimlari bilan shug'ullanuvchi xotin-qizlar ancha ko'paygan edi. Bu jihatlar jismoniy taibiya dasiiarining majburiyligi va sport musobaqalarining qoidalarida qat’iy chegaralangan edi, lekin keyingi yillarda milliy xususiyatlar, urf-odatlar natijasida odmiroq (mos) kiyimlardan foydalanish amalda
-t
qoilanilmoqda. Bu jihatlar milliy xususiyatlarni rad etmagan holda yanada takomillashmoqda.
Ta’kidlash lozimki, teleko'rsatuvlar, matbuot xabarlari, ayniqsa, chet ellaiga sayohat qilish, tijorat va boshqa zaruriyatlar bilan borib-kelish, tajriba almashish natijalari kiyinish, bezaklar berish, muomila sohalarida yoshlar o'rtasida yangi yo'nalishlar ta’siriga tushib qolish kuchaymoqda. Bunday jihatlar sportda, ayniqsa, yaqqol namoyon bo'lmoqda. Spoit maktablari va turli jamoalaida (komanda) mahalliy millat qizlarining qiziqib va faollik bilan shug'ullanishlari kengaymoqda. Kurash, sharqona yakka kurashlar, kikboksing, futbol, hatto og'ir atletika bilan kuchini sinash kabi erkaklar sporti bilan shug'ullanish rivojlanmoqda. Bunday jihatlar oila, qolaversa, Vatan shon- shuhratini oshirishga xizmat qilmoqda. Bu boisdan ham ota- onalar qizlarining gimnastika, suzish, yengil atletika, voleybol, qo'l to'pi, tennis kabi sport turlari bilan shug'ullanishlariga monelik qilmayotir.
Jismoniy mashqlar, ayniqsa, spoit turlari xotin-qizlaming jismonan barkamol boiishi, sogiom, tetik boiib, sogiom farzandni tarbiyalab, voyaga yetkazishlarida eng muhim omillardan biridir. Bu jihatlar barcha oilalaiga, ayniqsa, yosh oilalaiga tobora tez singib bormoqda.
Bunga qaramasdan ko'pchilik keksa avlodlar, shuningdek, zamonaviy yosh oilalarda ham xotin-qizlaming jismoniy tarbiyasiga e’tiborsizlik hamoii kuchliroq.
Buning eng asosiy sabablari shundaki, urf-odatlami ro'kach qilib (bahona) xotin-qizlaiga ertalab yoki bo'sh vaqtlarda gimnastika, o'yinlar bilan shug'ullanishni erkaklar ep ko'rmayotir. Qolaversa, erkaklar va ayollaming ko'pchiligi jismoniy mashqlami ishlatish yo'llari, ularning salomatlikni yaxshilashdagi tarbiyaviy jihatlarini yaxshi bilmaydi.
Shu sababdan ham, eng avvalo, oila, mahallalarda xotin- qizlaming jismoniy mashqlar bilan shug'ullanishiga tegishli shart-sharoitlar yaratilishi lozim. Milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda xotin-qizlar uchun maxsus mashqlar majmuasi, osonlashtirilgan texnik qoidalar bo'yicha sport turlarini ishlab
chiqib, amalda joriy etish lozim. Bu yo'lda teleradio va ommaviy axborot vositalari orqali mutaxassis olimlar, shifokorlar, ayniqsa, xotin-qizlaming ma’ruzalar bilan chiqishini tashkil etish lozim. Shuningdek, xotin-qizlar qo‘mitalari sport tashkilotlari bilan hamkorlikda xotin-qizlar jismoniy tarbiyasi va sportini rivojlantirish chora-tadbirlarini ishlab chiqishlari lozim. Umuman aytganda, xotin-qizlar orasidan gimnastika va harakatli o'yinlar bo'yicha o'rta maxsus ma’lumotli xodimlami tayyorlashni yo‘lga qo'yish davr talabidir.
Pirovardida ta’kidlash lozimki, xotin-qizlar o'rtasida jismoniy madaniyat va sportni rivojlantirish, ayniqsa, yuqori malakali mutaxassislami tayyorlashda mahalliy millat xotin- qizlaridan R.A.Qoziyeva (jismoniy tarbiya tarixi), Q.Sobirova (suvda suzish, marhum), K.T.Rahimjonova (Shokiijonova — yengil atletika), G.B.Abdurasulova (qilichbozlik, 0‘zDJTI), R.A.Qosimova (qoi to'pi, Samarqand DU) kabi olimlaming hissasi kattadir. Bu kabi iste’dodli olimlami ko‘paytirish kelajakda juda ham zarurdir. Shu o‘rinda xotin-qizlaming kundalik turmush sharoitida shug‘ullanishga doir amaliy taklif sifatida «To'maris o'yinlari» Respublika festivallari (1999-yil — Jizzax, 2001-yil — Shahrisabz, 2003-yil — Namangan) dasturidagi ba’zi turlaming qisqacha mazmunini havola etish joizdir.
1. «Tortishmachoq»: Uzun arqon maydonda chizilgan joyga qo'yiladi. Arqonning o'rtasiga rangh (oq yoki qizil) latta bogianadi. Bu chegaralarda o'tganligini bildiradi. Ikki tomonda 5—10 kishi arqonni ko'tarib «ruxsat» berilgach, o'z tomonlariga tortishadi. Belgilangan chiziqdan arqon belgisi o'tib ketsa o'yin to'xtatiladi.
2. «Qoi kuchini sinash»: bu tur jahon sport turlari qatoriga kiigan va «armrestling» deb ataladi. O'yinchilar yuzma-yuz stolga tirsaklami qo'yib, kaftlami qisib stulda o'tirishadi. «Ruxsat» berilgach, har bir kishi raqibining bilagini qayirishga harakat qiladi. Kimning kuchi ko'p bo'lsa, raqibining bilagini qayirib, stolga tekkazadi.
3. «Arg‘imchoq»: «Arg‘imchoq» (skakalka—sakragich) o'yinning turlari juda ko'p. Ya’ni: yakka holda turli xil sakrashlar, juft boiib sakrashlar. Eng qizigi shundaki, uzunroq arqonning. ikki uchidan ushlab aylantirilgan holda kim ko‘p sakrashi (xato qilmasdan) musobaqa tarzida o'tkaziladi. Sakrashda ikki va uch kishi boiib birdaniga sakrash mumkin. Arqonni esa 4—6 kishi boiib aylantirish zarur boiadi.
4. «Otib qochar»: to'pni otish chizigida «Uy» belgilandi. 30m. qarama-qarshi tomonda chegara chizigi boiadi. 0‘yinchilar yuza chizigida turishadi. «Uy»dan uzoqqa to‘p otiladi va uigan kishi qarshi chiziqqa yetib olishi kerak. Agar to'pni tutib olib, uni ursa o'yinchilardan boshqasi yana bosh- laydi. Xullas, tez yugurish, epchillik bilan yana o'z joyiga qaytib kelish o'yinchidan talab etiladi. Bu o'yinni qizlar va yosh juvonlar ko'proq o'ynashlari lozim boiadi.
5. «Qlrq tosh»: start chizig'idan boshlab, uzunasiga har bir o'yinchini hisobga olib 5m.dan parallel ravishda chiziq tortiladi va uning har 5m.dan so'ng doiraga belgilanadi. Ruxsat berilgach, o'yinchilar to'pni doirachalarga qo'yib qaytadi. Bunda eng oldindagisi so'nggi doiraga (uzoqdagi) qo'yib keladi. Qolganlari ham shu tarzda o'z doiralariga to'pni qo'yib, orqaga yugurishadi. Bu o'yin vaqtga qarab g'olibni belgilaydi.
6. «Otisbma»: o'yinchilar (6—8 kishi) ikki jamoa bo'linib, keng doira chiziladi. Qur’a tashlashdan keyin boshlovchilar aniqlanadi. Boshlovchilar doira tashqarisida va raqiblar doira ichida bo'lishadi. Doira ichidagilami to'p bilan urib, o'yindan chiqarish kerak. 5—6 daqiqa ichida qaysi jamoa ko'proq yutuqqa erishsa, o'sha g'olib, deb topiladi.
7. «Barchinoy» test-sinovlari: qatnashchilar yoshiga qarab yugurishlar (60m., 100m.), 50m.ga suzish, miltiqdan o'q otish, uzunlikka sakrash, tennis koptogini uloqtirish (12— 15 yosh), 16 yoshdan yuqori bo'lganlaiga 100m., 1000m. yugurish, 50m.ga suzish, miltiqdan o'q otish, uzunlikka sakrash, granata uloqtirish turlari qo'llaniladi.
Yuqorida keltirilgan o'yinlami qizlar va ayollar yaxshi bilishlari, imkoniyat doirasida ular bilan doimiy ravishda shug'ullanishlari zarur bo'ladi. Yoshlar jismoniy barkamollikka yetishish va o'z jamoalari, tuman-shahar, viloyat va respublika musobaqalarida faol ishtirok etishni maqsad qilib qo'yishlari, «Barchinoy» maxsus test-sinovlarini bajarishga tayyor bo'lishlari lozimdir.
Katta yoshdagi ayollar turli xil mashqlar, o'yinlar orqali o'z salomatligini yaxshilash va oilada kichik bolalami o'yinlar bilan shug'ullanishga o'igatishlari hayotiy zaruriyatdir

Aim.uz