Спорт формаси тарақҚиётининг фазолилиги ва унинг мезонлари

Keng tarqalgan, aniq xisobga olish usuliyatlaridan biri xronometrlashdir. "Xrono"-vaqt, "metr"-o'lchov demakdir. Bunda harakatni bajarish uchun sarflangan vaqtga qarab natija taxlil qilinadi. Masalan, 800 metrga yugurishda xar bir 100 metr uchun sarf bo'lgan vaqt yoki darsni, trenirovka mashg’ulotining boshidan oxirigacha zichlikni aniqlash maqsadida xronometrlashdan mashg’ulotning asosiy vaqtini samarasiga baho berish uchun foydalaniladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalashning masalalarini asoslashda va mutaxassislar tayyorlashda P.F.Lesgaft, V.V.Gorinevskiy, Ye.A.Arkin kabi buyuk olimlarning hissasi katta. Maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash tizimining kelajakdagi ravnaљiga, pedogogika fanlar akademiyasining ilmiy xodimlari A.N.Bikova, L.Gorinevskaya, D.V.Xuxlayeva (1950-60y.y) sobiq sovet akademiyasining xodimlari M.Yu.Kistyakovskiy, N.T.Terexova, T.N.Osokina, Ye.L.Timofeyeva, B.Ch.Vavilova, A.A.Udyalova va boshqalarni (1960y.), pediatriya ITI hodimi Z.S.Uvarova, bolalar va o’smirlar gigiyenasi ITI хodimi G.P.Yurko va boshqalar, jismoniy tarbiya institutlari, maktabgacha pedogogik kafedralarning o’qituvchilari o’z hissalarini qo’shganlar.

Ilmiy tadqiqot jarayonida tajribalar o'tkazish Ilmiy tekshirishning bu metodi tekshiruvchining o'zi tomonidan uyushtirilib eksperimentda tadqiqotchining o'zi aktiv aralashuvi orqali olib boriladi. Bu metodda tekshiralayotgan jarayonni maxsus sharoitda yoki tajribani yana qaytadan takrorlash uchun imkoniyat yaratilishi bilan qulay. Uslubiyatning qulay yoki qimmatli tomoni ham ana shunda. Salbiy tomoni ham yo'q emas. Jismoniy tarbiya jarayonida olib borilayotgan tajribani maxsus sharoitni xisobga olmay yoki sunoiy qaytadan o'sha sharoitni yaratishda nazoratdagi masalaga oid bo'lmagan muammolar xam yuzaga kelishi mumkin. Bu ilmiy tadqiqot usuliyatining salbiy tomonidir. Eksperimentni obyektiv o'tkazishning amaliyotida tabiiy, modulli va laboratoriya eksperimentlari deb nomlangan eksperiment xillaridan foydalaniladi.

Tabiiy eksperiment xayotiy sharoitda olib boriladi. Undan tajriba ishtirokchilar butunlay bexabar (samaraligi xam shunda) bo'ladilar. Masalan, bir maktabning ikki sinfidagi jismoniy tarbiya darslarida dastur materialini o'zlashtirilishi anoanaviy o'qitish uslullari bilan, boshqasida esa maxsus tanlangan usuliyatlar bilan olib borilib, natijani taqqoslash orqali qaysi sinfda samaradorlik yuqori bo'lganligini aniqlash mumkin bo'ladi. Modulli eksperiment metodidan kuzatuvchi xayotda uchray-digan oddiy sharoitdan bir oz o'zgargan muxitda tajriba o'tkaziladi. Masalan, muskul kuchini o'stirishda sportga yangi kelganlar bilan ish olib borilib, ular haftada uch marta, aloxida guruxlarga bo'linib, birinchi guruxi yotgan holatda shtangada mashq qilish, ikkinchi guruxi esa o'zining tanasi o?irligidan foydalanib, uchinchi guruxi faqat gantel ko'tarish bilan ma’lum, belgilangan muddat davomida mashq qiladi.